Prostor se nalazi na ušću reke Save u Dunav na 125,5 metara visine, na granici Panonske nizije i Balkanskog poluostrva.

Prvo naselje osnovano je još u paleolitu. U III veku pre nove ere indoevropski narod Kelti podiže grad pod nazivom Singidunum ali na prostoru današnjeg beogradskog naselja Karaburme. Na mestu današnje Beogradske tvrđave Rimljani su između 6. i 11. godine nove ere podigli utvrđenje od zemljanih bedema i palisada, koje tokom II veka prerasta u vojni logor (kastrum) i postaje sastavni deo rimskog limesa. Tokom Seobe naroda utvrđenje (tada Singidon) je uništeno a zatim ponovo obnovljeno oko 535. godine u vreme vizantijskog cara Justinijana. Sloveni Beogradu daju današnji naziv Beli grad po kamenu kojim je zidana većina građevina koje su zatekli. Pod njihovom vlašću prvi put se pominje 16. aprila 878. godine u pismu pape Jovana VIII bugarskom knezu Borisu. Tokom narendih nekoliko vekova Tvrđavom i gradom upravljaju na smenu Bugari, Vizantinci i Mađari, sa izuzetkom perioda od 1282. do 1316. godine kada je Beogradom upravljao srpski kralj Dragutin.

U vreme despota Stefana Lazarevića Beograd prvi put postaje prestonica jedne srpske države, ali i njen ekonomski i kulturni centar. Despot Stefan 1404. godine grad dobija od ugarskog kralja Žigmunda, i ubrzo kreće u obnovu starih i izgradnju novih objekata. Grad je bio okružen dvostrukim zidom sa kulama i utvrđen jarkom, a sastojao se od Gornjeg i Donjeg grada. U Gornjem gradu se nalazio despotov zamak (umesto starog vizantijskog) u koji se ulazilo preko pokretnog mosta, a unutar koga se nalazi dvor, kule Nebojša i Bojša, kuće vlastele, kapela, biblioteka i riznica. Despot Stefan umire 1427. godine a Beograd ponovo dolazi pod vlast Mađara.

Iako je odolevao osmanlijskim napadima Beograd je 1521. godine zauzeo sultan Sulejman Veličanstveni i od njega načinio uporište za buduće prodore Turaka ka Evropi. Polje ispred Tvrđave koje je koristilo da se neprijatelj osmotri i sačeka na borbu nazvali su Kalemegdan (kale – tvrđava; mejdan – bojište), dok su breg na kome je Tvrđava podignuta nazvali „Fićir-bajir“ (breg za razmišljanje). U narednim vekovima vodila se borba između Habzburške monarhije i Osmanskog carstva oko Beograda. U tom periodu Beograd postaje jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi a većina graditeljskih poduhvata bila je vojnog karaktera. Najveći radovi bili su preduzeti krajem XVII veka kada se počelo sa izgradnjom moderne tvrđave po projektu inženjera Andreja Kornara. Ipak, ratne godine nosile su i velika razaranja pa je prilikom turske opsade grada u potpunosti stradao zamak despota Stefana.

Godine 1804. Srbi podižu ustanak protiv turske vlasti i započinju borbu za nacionalno oslobođenje i samostalnu državu. U vreme vladavine kneza Mihaila Obrenovića 19. aprila 1867. godine turski komandant na Kalemegdanu je svečano predao ključeve Beograda. Srpske vlasti ubrzo počinju sa ulepšavanjem prostora oko Tvrđave. Prosecane su staze, sađeno drveće, izgrađeno Malo i Veliko stepenište, rušene stare građevine, podignuti spomenici brojnim javnim i kulturnim radnicima kao i spomenik „Pobednik“, da bi u u periodu između dva velika rata park dobio današnji izgled. Od 1946. godine čitav prostor Beogradske tvrđave i Kalemegdana stavljen je pod zaštitu države.

Danas se mogu videti ostaci rimskog kastruma, ostaci Despotovog Beograda, brojne kapije, kule, česme. Takođe, na Kalemegdanu se nalaze Vojni i Prirodnjački muzej, Gradski zavod za zaštitu spomenika, Grobnica narodnih heroja, Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“, Zoološki vrt, dečji zabavni par, sportska igrališta i ugostiteljski objekti.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar