„Nož“ je srpski film iz 1999. godine, nastao po istoimenom romanu Vuka Draškovića iz 1982. godine. Scenario su napisali Miroslav Lekić, Slobodan Stojanović i Igor Bojović, a režirao ga je Miroslav Lekić.

Film prati tragičnu sudbinu članova dve porodice iz Bosne i Hercegovine u Jugoslaviji – Jugovića (pravoslavaca) i Osmanovića (muslimana). Iako su imali kumovske veze ove dve porodice su se zamerile oko granice između njihoviih imanja. Sukob kulminira na pravoslavni Božić 1942. godine kada su Osmanovići ubili gotovo sve Jugoviće, izuzev malog dečaka kome su dali ime Alija i odlučili da ga vaspitaju kao muslimana. Ubrzo je usledila osveta Srba pa je četnička vojska ubila deo članova porodice Osmanovića, uzela im malog dečaka, ali je muslimanka Rabija uspela da spase malog Aliju i da ga odgaji kao svog sina. Ovi događaji su prepričavani Aliji pa je zbog toga imao traumatično odrastanje. Tokom studija u Sarajevu stupa u vezu sa devojkom Milicom (Srpkinjom) zbog čega mu se pogoršavaju odnosi sa majkom. Tokom jedne od poseta Rabiji upoznaje seoskog hodžu koji revoltiran Rabijinim ponašanjem Aliji otkriva istinu.

U filmu postoji i sporedna priča koja jevezana za Atif-agu Tanovića, muslimana koji se tokom Drugog svetskog rata silom prilika pridružio ustaškom pokretu i koji je posle 1945. godine morao da beži iz Jugoslavije u Italiju. U njegovoj bogatoj kući u Trstu nalazio se kao sluga mladi Hamdija za koga se ispostavilo da je potomak Srbina za čiju je smrt Atif-aga bio odgovoran. U Draškovićevom romanu ova ličnost ne postoji nego je to dete koje je oteto iz Osmanovića. Kraj filma se takođe razlikuje od romana, jer se u filmu „braća“ Alija i Miloš sreću na ratištu tokom građanskog rata u Jugoslaviji.

Delo po kome je film snimljen izazvalo je prilično podeljena mišljenja. Jedni na njega gledaju kao ostvarenje koje ističe besmisao etničkih podela i osuđuje nasilje, dok ga drugi vide kao jednu od uporišnih tačaka srpske nacionalističke ideologije osamdesetih godina XX veka. Iako je peti dan od premijere filma otpočelo NATO bombardovanje Srbije, film je gledalo oko 650 000 ljudi.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar