„Zaseda“ je jugoslovenski film i jedno od najznačajnijih ostvarenja crnog talasa. Snimljen je u crno-beloj tehnici prema scenariju i u režiji Živojina Pavlovića, a po motivima pripovetke Antonija Isakovića „Po treći put“ iz zbirke „Velika deca“  i same Pavlovićeve „Legende“ iz zbirke „Krivudava reka“.

Radnja filma smeštena je u Srbiji početkom 1945. godine. Ive Vrana mladić iz Dalamcije kome su Italijani ubili oca dolazi u Srbiju kod svojih rođaka. Kao osamnaestogodisnjak stavlja se u službu revolucije i uključuje se u niz potera i istraga protiv četnika u Istočnoj Srbiji. Tokom ovih dešavanja nasilje i egzekucije se smenjuju nesmanjenom žestinom, a sprovodi se i bezobzirna i nasilna represija nad običnim stanovništvom. Iako je jedini verovao u revoluciju i preporod razočarao se u pojedince i napustio službu.Ubrzo ga „zabunom“po kratkom postupku ubija patrola novopečenih partizana.

Film je nastao u vreme kada su pojedini režiseri već trpeli velike kritike i posledice zbog svojih ostvarenja, a „Zasedu“ je savezna komisija osudila kao „najveći antikomunistički film“. Nije se javno prikazivala sve do 1989. godine.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar