Jedan od navažnijih gradova tokom prve vladavine kneza Miloša Obrenovića (od 1815. do 1839. godine) bio je Šabac. Njime je petnaest godina upravljao knežev brat Jevrem Obrenović, koji se trudio da Šabac po uzoru na prečanske (one preko Dunava i Save) gradove, dobije moderan i savremen izgled. On i njegova porodica su poslužili kao uzor jer su počeli da napuštaju stare orijentalne i da prihvataju moderne evropske trendove. Jevrem je angažovao brojne inžinjere koji su postavili osnov za urbanizaciju Šapca a podsticao je i izgradnju i opremanje modernih kuća. Nasuprot Šapcu, nekadašnji vojni i trgovački grad Užice bio je u potpuno drugačijoj situaciji. Stari osmanski grad gotovo su potpuno uništile bune i ratovi. Nova javna državna zdanja zidana su po evropskom uzoru ali je većina porodičnih kuća po mahalama zadržala stari tip balkanaske kuće. Jedan od značajnijih planski sagrađenih gradova bio je Gornji Milanovac. Inicijativu za njegovu izgradnju pokrenuo je okružni načelnik Mladen Žujović, da bi ga svečano otvorio knez Aleksandar Karađorđević 1853. godine. Grad je imao urbanistički plan –  široke ulice koje su se sekle pod pravim uglom, uređene trotoare, veliki pravougaoni centralni trg, mesta odvojena za javna zdanja i privatne kuće.

            U Srbiji XIX veka svakako je po napretku u svim vidovima prednjačio Beograd koji postaje prestonica Kneževine Srbije 1841. godine. Njegov razvoj je ubrzan posle 1867. godine kada su za vreme kneza Mihaila Obrenovića iz Srbije otišli Turci, a njihov poslednji komandant Beogradske tvrđave Ali Riza-paša predao ključeve knezu. Beograd postaje moderan grad a zahvaljujući intenzivnoj kulturnoj i prosvetnoj politici kneza Mihaila osnovana je Velika škola, Srpsko učeno društvo i Narodno pozorište. Kada je u Beogradu 1868. godine gostovalo Srpsko narodno pozorište iz Novog Sada, oduševljeni knez Mihailo donosi odluku o izgradnji novog i stalnog zdanja beogradskog teatra. Pre toga pozorišne predstave su igrane po salama u raznim zgradama (jedna od njih bila je zgrada carine tzv. Ćumrukana). Nažalost knez nije dočekao njegovo otvaranje jer je nekoliko meseci pre toga ubijen. U centru grada su pored javnih zgrada podizane i stambene kuće od takođe tvrdog materijala. One su bile prostrane i sa više soba, u kojima je bilo mesta za privatnost svakog od članova porodice. Uporedo sa modernizacijom Beograda širila se i njegova periferija, koju su naseljavale pridošlice iz unutrašnjosti a koja je postajala sve siromašnija. Tamo su nicali kvartovi niskih, jeftinih kuća namenjenih izdavanju, u kojima često ni zdravstveni uslovi nisu bili zadovoljavajući.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar