Hleb je hiljadama godina sastavni deo trpeze ljudi svih društvanih slojeva. Proizvodio se vekovima, sve do savremenog doba, najpre samo za potrebe u okviru sopstvenog domaćinstva. U početku je stanovništvo za ishranu pretežno koristilo kašu i lepinje od prosenog brašna a kasnije se u izradi hleba prešlo na korišćenje ječma, pasulja i kukuruza. Tek pedesetih godina XIX veka u upotrebu ulazi pšenično brašno. Više od šest hiljada godina hleb objedinjuje sve narode sveta. Egipćani su na njemu izgradili svoj sistem upravljanja državom; Sumeri su svojim bogovima prinosili, kao žrtvu, velike količine hleba; Etrurci su demonima-zaštitnicima doma, takođe, prinosili beskrvne žrtve (hleb, vino, mleko...). Sa hlebom su nastajale i sve velike civilizacije kao i veliki narodi koji su stvarali svet (Jevreji, Germani i Sloveni).

Hleb je i važan religijski simbol hrišćanstva. U Starom zavetu se spominje 40-godišnje lutanje Jevreja kroz pustinju kako bi ušli u Obećanu zemlju. U jednom periodu je ponestalo hrane i Bog, ne ostavljajući jevrejski narod, šalje im neku vrstu nebeskog hleba – manu, sa kojim su oni preživljavali u pustinji i prinosili Bogu zahvalnost za davanje te nebeske hrane, tj. nebeskog hleba. Koliko je hleb značajan vidimo i u Novom zavetu. Odmah posle krštenja u reci Jordanu, Gospod Isus Hristos odlazi u pustinj na molitvu, 40 dana posti bez hleba i vode, i u tim momentima trpi iskušenja od demona:Ako si sin Božji naredi da kamenje ovo u pustinji hlebovi postanu. Dakle, najveće iskušenje za čoveka je glad za hlebom. Hleb je i deo liturgijskog obreda, pričešća, koje simbolizuje sjedinjenje vernika sa telom Isusa. Nafora je osvećeni hleb koji se vernicima deli na kraju svete liturgije. To je podsećanje na prve hrišćanske večeri ljubavi – agape, gde se zajedno večeralo, pevale se crkvene pesme i delila milostinja.

Najstarije pominjanje hleba u srpskim dokumentima nalazi se u Prizrenskoj hrisovulji, kao i u dva člana Dušanovog zakonika. 
Kako se razvijala civilizacija, tako je i hleb dobijao svoje mesto. Priča o hlebu je zapravo priča o civilizaciji jer govori o nama samima i upoznaje nas sa simboličkim, antropološkim, kulturološkim i gastronomskim aspektima ljudskog života jer ljudi vrlo malo znaju o njegovim mnogobrojnim simboličkim značenjima u kulturi, običajima i verovanjima.

U kraljevačkom kraju se nekada, ali i danas, za svečanosti, praznike i obrede tokom godine pripremalo više vrsta obrednih hlebova i imali su značajnu ulogu u životu pojedinca jer su smatrani kao najpozitivniji obredni elementi koji obezbeđuju zdravlje, sreću i blagostanje. Istraživanjem obrednih hlebova obuhvaćen je period druge polovine XX veka kada je u obrednoj praksi pripreman veliki broj obrednih hlebova: pogača povojnica, pogača za krštenje, postupaonica, veliki broj božićnih hlebova, mladenčići, vaskršnji kolač, pogače zastupljene u svadbenim običajima, poskurice, slavski i zanatlijski kolač. Običajna praksa je odredila načine mešenja i ukrašavanja ovih hlebova i postupanja sa njima. Pravljeni su od belog pšeničnog brašna koje se smatra posebnim jer u prošlosti nije bilo dostupno svim socijalnim slojevima, ranije bez kvasca, a u novije vreme sa njim. Najčešće su okrugli a gornja površina se ukrašavala beskvasnim testom u obliku krsta, venca, grančicom nekog plodnog drveta, zrnevljem žitarica, kao i plastičnim figurama i trakama od testa, koje su simbolično pokazivale od čega sve zavisi opstanak domaćinstva.

Hleb ima sentimentalnu vrednost tako da će se brojne generacije setiti svog životnog putovanja – detinjstva. Na izložbi će biti predstavljeni obredni hlebovi koji su do danas sačuvani u praksi u većini običaja godišnjeg i životnog ciklusa. Posetioci će kroz fotografije, stare recepte, izreke, videti svedočenje o jednoj kulturi i narodu koji čuvaju predstavu o kulturi življenja. Zatim će se upoznati sa pesmama jer je ljubav prema hlebu iskazana i u velikom broju pesama u srpskoj kulturi.
Istraživanje je sprovedeno tokom 2013. godine, na području Kraljeva.

 PREDAVANjE 
„Pekarski zanat kao deo nematerijalnog kulturnog nasleđa“ 
Tradicionalni zanati imaju izuzetno važno mesto u oslikavanju nematerijalnog i materijalnog bogatstva kulture jednog naroda te su najbolji pokazatelji dugovečnosti i uspešnosti ljudi i naroda, koji su zahvaljujući njima, stotinama godina živeli u skladu sa prirodom. Mnogi drevni zanati bez kojih je život bio nezamisliv, na žalost, izumiru. Pregazilo ih je vreme, nagla industrijalizacija i tehnička modernizacija. Neki su ostali kao male uslužne delatnosti, kojim se bave uglavnom stariji sugrađani. Mladi se retko odlučuju da nastave zanat koji je najčešće porodična tradicija. Zanat koji ima tradiciju, ali i budućnost je pekarski zanat koji je upravo predmet istraživanja ovog rada, kao deo nematerijalnog kulturnog nasleđa. Star je verovatno koliko i čovečanstvo, a vreme ga nije pregazilo.
Na početku predavanja upoznali smo se sa prirodno geografskim osobenostima i karakteristikama grada Kraljeva, zatim se govorilo o istorijskom razvoju pekarskog zanata u okviru kojeg je bilo reči o  esnafskim običajima i tradiciji, kao i o proizvodnji hleba. Na kraju, osvrnuli smo se na pekarski zanat kao deo nematerijalnog kulturnog nasleđa sa ciljem da se ne zaboravi umeće pripreme hlebova i da se stečeno znanje sačuva od zaborava.

Predmet istraživanja ovog rada je, dakle, pekarski zanat u Kraljevu, koji je, kao deo nematerijalnog kulturnog nasleđa, uspeo da opstane u gotovo izvornom obliku, zahvaljujući čoveku kao čuvaru i prenosiocu. Istraživanjem je obuhvaćen ispitanik, Vojislav Cvetanoski, vlasnik jedne od najstarijih kraljevačkih pekara „Balkan“ koja radi u kontinuitetu od 1963. godine. Osim pekarske radnje „Balkan“ u Kraljevu još uvek radi znatan broj pekarskih radnji koje su u nekim elementima ostale verne tradiciji, što podrazumeva poseban način proizvodnje hleba i peciva. Pekare rade po tom principu jer im je to porodična tradicija koju žele da sačuvaju i nastave.

Kroz predavanje se može lako zaključiti da se vidi izuzetna žilavost nematerijalnih elemenata, snaga opstanka i veštog probijanja kroz razarajuću istoriju i nesiguran svakodnevni život. Za Vojislava Cvetanoskog pekarski zanat predstavlja veliko bogatstvo, ne samo u bukvalnom, već i u simboličkom smislu o čemu nam svedoči i sam odnos prema zanatu kao i ta njegova lična, sentimentalna priča o njemu.

Nematerijalno dobro, u ovom slučaju, pekarski zanat, predstavlja nasledstvo koje živi zahvaljujući posedovanju i izražavanju od strane pojedinca koji poštuje tradiciju i prepoznaje kulturnu vrednost baštine.
  

                                                                                                                                                    Violeta Cvetanoska
                                                                                                                                                     kustos etnolog

                                                                                                                                                    Narodni muzej Kraljevo