KORENI SRPSKOG VINARSTVA

U periodu neolita na prostore današnje Srbije, postoje indicije da je grožđe bilo poznato narodima koji su naseljavali priobalja Dunava i Save. Fosilni nalazi iz tog perioda na lokalitetu Crveni breg, na obali Dunava kod Grocke i u Vinči, u blizini Beograda, stvaraju nedoumicu da li je to divlje grožđe koje je po svoj prilici korišćeno samo u ishrani, ili se ono ipak prerađivalo u napitak. Nažalost, nauka još ne može sa sigurnošću da nam odgovori na pitanje da li su u amforama koje su pronađene u Vinči čuvani i vino i piće od fermentisane pšenice, nalik današnjem pivu. Logičkim zaključivanjem bez potpore u materijalnim dokazima, može se smatrati da, s obzirom na blizinu Grčke kulture i Tračana (2000 g.p.n.e.), komunkacijsku prohodnost reke Dunav prema tadašnjim vinogradarskim reonima, poznavanjem procesa fermentacije, a uzimajući u obzir i to, da se kultura neolita razvijala sa istoka, odnosno iz turske visoravni Anatolije, preko Balkana ka centralnoj Evropi, sasvim je moguće da su i neolitski narodi Vinče imali priliku da piju vino koje je stizalo sa trgovačkim karavanima sa istoka. Ova činjenica, indirektno ukazuje na mogućnost postojanja kultivisanih vinograda i proizvodnje vina na nekom nivou.                                                                    

UTICAJ RIMSKOG  CARSTVA NA RAZVOJ VINARSTVA

Osnivanje i jačanje vinokulture u Evropi, a samim tim i na prostorima Srbije, bilo je pod uticajem starih Rimljana, koji su  imali ključnu ulogu u razvoju tadašnjeg vinarstva uopšte. Oni su prvi počeli da rade na  klasifikaciji tada poznatih sorti grožđa, na proučavanju i beleženju njihovih osobina, identifikaciji oboljenja i prepoznavanju karakteristika određenih tipova zemljišta. Veliki broj pisanih podataka koje su Rimljani ostavili govori o njima kao veoma dobrim vinogradarima i vinarima. Stoga se smatra da je i na našim prostorima vinogradarstvo procvetalo u vreme Rimskog carstva.                  

Još 92. godine, car Domicijan je uveo zabranu proizvodnje vina u rimskim provincijama izvan Apeninskog poluostrva, jer se Rimsko carstvo suočavalo sa znatnim viškovima vina na tržištu. Stoga su rimski vladajući slojevi i viša klasa u Sirmijumu uglavnom pili vino uvezeno iz Italije.

Sirmijum (današnja Sremska Mitrovica) je 294. godine proglašen za jedan od četiri glavna grada Rimskog carstva u periodu Tetrarhije. Nepravedno se smatra da istorija pravljenja vina na ovim prostorima počinje dve hiljade godina unazad. Vinova loza je ovde gajena i pre dolaska Rimljana, ali vinarstvo postaje značajnije tek kada su autohtone sorte ukrštene sa rodnjim i kvalitetnijim sortama sa sredozemlja koje su Rimljani doneli početkom nove ere.

Širenju vinarstva, na našim prostorima, naročito je doprineo rimski imperator Marko Aurelije Prob (232 - 282), rođen u Sirmijumu, koji je svojom odlukom poništio Domicijanovu zabranu gajenja vinove loze van Apeninskog poluostrva. Imperator Prob je ukinuo još jedan monopol, koji je do tada važio, a ticao se prava na proizvodnju vina samo tadašnjeg plemstva (patricija), dajući prava i običnom narodu (plebejcima) da i oni mogu gajiti vinovu lozu. Naime, tada se smatralo da samo plemići mogu da konzumiraju vino, dok običan narod treba da pije pivo.                                                                                          

Car Marko Aurelije Prob je često u pauzama između ratova koristio svoje vojnike za obavljanje radova koji su bili od koristi lokalnom stanovništvu: isušivanje močvara, kopanje kanala, gradnja mostova i puteva, podizanje vinograda. Istoričari su zabeležili da je Prob podigao zasade vinove loze u rimskim provincijama Panonija, Galija i Mezija oko 280. godine nove ere. Zasadio je prve vinograde od plemenitih sorti vinove loze na padinama Alma Monsa (Fruška Gora), u okolini Sirmijuma, Zlatnom brdu, Divošu i Lozoviku, čime je po mnogima učinjena prekretnica u istoriji vinogradarstva i proizvodnji vina na Balkanu. Interesantan podatak je i taj, da su se njegove trupe pobunile zbog čestih i napornih radova na kultivaciji terena za nove vinograde, te su ga tom prilikom pogubile. Shvativši kasnije, da su nepravedno pogubili velikog čoveka i zaštitnika Rima, podigli su mu veliki spomenik na kome su uklesali reči kajanja zbog tok nepromišljenog čina.                                                                                                                                  

Od kako je Prob zasadio prve vinograde, smatra se da su se oni širili sa kolonistima, veteranima, koji su se naseljavali u tim krajevima, pošto im je prestajala ratna obaveza. Kasnije se loza prenosi sa Fruške Gore preko Save, prvo u Mačvu i Pocerinu, pa onda i dalje ka drugim i danas poznatim proizvodnim reonima uzgoja vinove loze u našoj zemlji.                                                                                

SREDNJOVEKOVNA SRBIJA

Nešto ranije, u IV veku i tokom ranog srednjeg veka nastavlja se tradicija gajenja vinove loze u našim krajevima, širenje hrišćanstva je pozitivno uticalo na razvoj vinove loze i proizvodnje vina. Zbog oskudne istorijske građe koja bi to potvrdila, ne zna se tačno na kom nivou i u kojem obimu je ona bila.

Napredak srpske države u srednjem veku za vreme dinastije Nemanjića (od XI do XIV veka) istovremeno je značio poklanjanje sve veće pažnje vinogradarstvu. Tome je doprinela i činjenica da su paganska srpska plemena prihvatila hrišćanstvo, u kom vino ima ključnu ulogu u verskim obredima kao simbol Hristove krvi. To je pospešilo razvoj vinogradarstva.

U ovom periodu koji se vezuje za procvat srpske države uz jake vladare, vlastelu ojačala su i manastirska imanja (metosi) i posedi srpskog plemstva.  

Manastiri, koji su nicali kao zadužbine srpske vlastele, po pravilu su podizali svoje vinograde na svojim imanjima. Najbolji vinogradi zbog zemljišta i klimatskih uslova su bili na Kosovu i Metohiji, vezani uz tadašnje prestonice i velike manastire. Metoh manastira Visoki Dečani i Devič je bio u selu Velika Hoča, dok je metoh Pećke Patrijaršije bio u Orahovcu.            

Stefan Nemanja (1168 - 1196) je posedovao velike vinograde u Župi, Jelici... U hrisovulji kralja Milutina stoji da je imao vinograde oko grada Koznika u selima, Budilovina, Milentija, Vrbnica, Sebečevac i dr. U XIII veku niču novi vinogradarski reoni u okolini Vranja, Prokuplja, Kruševca , Žiče i dr. Vinograde srpskog plemstva su obrađivali kmetovi uz naturalnu rentu, odnosno desetak u vinu, zvan “čabrina”, koji su oni predavali, kao naturalnu rentu u podrum vlastelina. U Studeničkoj povelji (XII vek) je zapisano da je Stefan Nemanja, rodonačelnik srpske vladarske dinastije Nemanjića, manastiru Studenici darovao okolna vinogradarska sela. Pri kraju svoje vladavine, Stefan Nemanja je i manastiru Hilandar na Svetoj Gori darivao vinograde u Velikoj Hoči, čuvenom vinarskom selu u Metohiji. Istorijski izvori takođe beleže da je Stefan Nemanja 1189. godine u Nišu dočekao sa vinom i medovinom (“vino et medone”) nemačkog cara Fridriha I Barbarosu i njegove krstaše.                       

Svi srpski vladari su vinogradima poklanjali veliku pažnju i na taj način stvorili temelje današnjih vinskih rejona. Uporedo sa razvojem vinogradarstva donošena su i pravila o proizvodnji vina u obliku zakona. U Povelji Stefana Prvovenčanog (1198 - 1228), zabranjuje se dodavanje vode proizvedenom vinu. 

Posebnim pravilima je i regulisan izvoz vina u Mletačku Republiku. Vrlo je interesantan i zakon o rudnicima Despota Stefana Lazarevića , kojim je predviđeno plaćanje takse – psuja, za prodaju vina na trgovima.  Kralj Milutin (1282 - 1321) je bio značajan i po tome da je, za sve vreme svoje vladavine, širio i unapređivao vinograde na Kosovu i Metohiji. Ostalo je zabeleženo da se u vreme cara Dušana Silnog (1331 - 1355) vino transportovalo “vinovodom” dužine 25 km do podruma u Svrčinu i Ribniku. Car Dušan je doneo i zakon kojm se posebno reguliše proizvodnja i promet vina, koji je davao prve obrise zaštite geografskog porekla i kvaliteta vina u okolini Prizrena. U povelji iz 1355  godine se nabrajaju brojna mesta na Kosovu i Metohiji, poput Carske vinarije i Gornje i Donje Hoče. Od najčuvenijih srednjovekovnih vina znamo za: orahovačka, župska, krajinska, a od sorti grožđa za: Prokupac (Rskavac), Tamjanika, Lalica, Kečun, Gak, Pandurka, Smetuša, Hajmana, Volujsko oko, Šljiva grožđe, Crna ranka, Bela ranka, Peršun-grožđe, Pljuca, Radovinka, Meljnik, Vrapčije grožđe i dr.

Nakon kosovskog boja vinogradarsko-vinarska proizvodnja se seli na sever dolinom Morave. Oko Kruševca najpoznatiji vinogradi su bili na manastirskim imanjima, Ravanice, Kalenića, Koporina, Rukumije i dr.

Župa ima izuzetno veliki značaj  u vekovnoj tradiciji srpskog vinogradarstva i vinarstva. Prvi put se pominje u pisanim dokumentima 1196. godine u Studeničkoj povelji, kojom je župan Stefan Nemanja manastiru Studenici darovao vinogradarska sela u Župi. Nekada su i tri najveća srpska manastira Hilandar, Studenica i Žiča, kroz ceo srednji vek imali svoje vinograde i podrume vina u Župi. Srpski knez Lazar je u periodu od 1385. do 1389. godine imao u Župi svoje, podrume u poljani  Kruševica. Sve do kraja  XIX veka u Župi su se gradile „poljane“, vinski podrumi udaljeni od naseobina u kojima se živelo. Ta tradicija potiče još iz vremena Stefana Nemanje, koji je neke „poljane“ darivao i manastiru Studenici.

O tolikoj starosti župskih podrumskih naselja nema potvrda, ali se može pretpostaviti da je reč o autentičnoj tradiciji u vinogradarskim krajevima gde žive Srbi, jer su „vinska sela“ sačuvana pod različitim nazivima: u Metohiji „vinice“, u Župi „poljane“, u okolini Kruševca „pojate“, a u Negotinskoj krajini „pimnice“.   

Najpoznatija vina vezana za ovaj period su Rujno vino, Šareničko vino, Tamjanika, Bermet….

Vladari najbitniji za razvoj vinogradarstva, posle kneza Lazara koji je zaslužan za stvaranje vinogradarske regije u Župi su, Despot Stefan Lazarević (1389 - 1427) i Despot Đurađ Branković (1427 - 1456). U tom vremenskom razdoblju se formiraju novi vinogradarski reoni oko manastira Manasije, Smedereva, Vršca, Fruške Gore u Sremu, Banatu, Tokaju i na drugim mestima severnije od dotadašnjih proizvodnih regiona.

VEČITE SEOBE

Od dolaska Turaka na ove prostore, proizvodnja vina postepeno gubi svoj značaj, jer islamska vera zabranjuje konzumiranje alkohola. U turskoj vojsci su postojali posebni odredi konjanika “akindžije” koji su uništavali vinograde. Grožđe se koristi uglavnom za jelo, tako da su u to vreme stigle u Srbiju stone sorte: Drenkovi, Afus-ali, Ćilibarka, Razaklija. Interesantno je da  negde u ovom periodu Turske vlasti Srbi usvajaju naziv čokot, što na turskom, “čok” znači živeti mnogo godina. Treba pomenuti i to, da su Turci takođe zaslužni što je u Srbiju stigla šljiva, koju danas smatramo nacionalnim voćem po kom je Srbija prepoznatljiva.

Fruškogorsko vinogorje

Nakon 1389. godine, srpsko stanovništvo počinje sve više da se seli na sever, kako bi se sklonili od Turaka. Srpski narod, sveštenstvo, monasi i pojedino plemstvo se nastanjuje u  Sremu i tu su ubzo osnovali svoje manastire, podigli imanja i vinograde. Sa sobom su doneli bogato iskustvo u uzgoju vinove loze i proizvodnji vina. Sa njima je počelo da cveta vinogradarstvo severno od Dunava i Save – u banatskom i sremskom rejonu. Oni su takođe zaslužni i za promenu u izboru sorti grožđa. Tako, na primer, umesto do tada gajenih belih sorti grožđa na Fruškoj gori, srpsko stanovništvo sa juga je donelo i kulturu gajenja crnih sorti, koje su ubrzo počele da dominiraju. Karlovačkim mirom 1699. godine i ulaskom Srema i Banata u sastav Habzburške monarhije, dolazi do naglog povećanja površina pod vinogradima u Sremu. Vino je u ovom periodu igralo značajnu ulogu i u politici, jer su karlovački mitropoliti Pavle Nenadović i Stefan Stratimirović često prilikom zvaničnih poseta Beču poklanjali “uz diškreciju” burad bermeta i ausbruha uticajnim ljudima Habzburpke monarhije kako bi ostvarili privilegije za srpsko stanovništvo. Tradicija vinogradarstva i vinarstva u Sremu jedna je od najdužih i najznačajnijih u ovom delu Evrope. Karlovci kao privredni i kulturni centar svoju slavu su stekli, pre svega zahvaljujući svojim vinogradima i specijalnim vinima Bermetu i Ausbruhu.

Što se tiče sremskih vinograda, u njima se filoksera pojavila prvi put 1881. godine, i do 1890. godine svi stari fruškogorski vinogradi su bili uništeni. Obnova vinograda je trajala oko 30 godina, a sa proizvodnje pretežno crnih sorti grožđa, opet se prešlo na bele sorte. Najzastupljenije sorte su postale crvena i bela slankamenka, italijanski i rajnski rizling, crvena dinka (ružica), šasla, frankovka. Ako su bermet i ausbruh bili najpoznatija vina Sremskih Karlovaca u 18. i 19. veku, onda će u 20. veku to postati italijanski rizling.

Pod Austro-Ugarskom vlašću (1718 - 1739), Srbija ima najmanje vinograda 4200 ha.

Za vreme vladavine Marije Terezije, južni Banat je kolonizovan i među doseljenim stanovništvom su najbrojniji bili Srbi iz južnih krajeva koji su pobegli od Turaka i Nemci. Veruje se da su Nemci sa sobom doneli u Banat sortu rizling. Vremenom je Vršačko vinogorje postalo najrodnije ne samo u Ugarskoj, već u čitavoj Evropi. To vinogorje zahvata padine i podnožje Vršačkih planina, gde povoljni prirodni uslovi i blaga klima omogućuju povoljan rast vinove loze. Arheološki nalazi nam govore da su se tu vinogradi nalazili još u II veku. Najstariji pismeni podatak vezan za to područje datira iz 1494. godine i potvrđuje da je dvorski ekonom ugarskog kralja Ladislava II tada, plaćao bure vršačkog vina po deset i po zlatnih guldena. Nekada se u carskom gradu Beču sa nestrpljenjem isčekivao broj sunčanih dana i odgovarajući ishod berbe u vršačkim vinogradima da bi se odredila cena vina za tekuću godinu. Godine 1869. u Vršcu je bilo 3887 kuća i 1073 vinskih podruma. Prema registru, 1875. godine u Vršcu je proizvedeno 56 miliona litara vina, a krajem dvadesetih godina XX veka, zbog izuzetnog roda i prepunih bačvi vino se prodavalo ne na litar, već „ na sat“.

Vršačko vinogorje

Zlatno doba vršačkog vinogorja je zaustavila filoksera. Prvi usamljeni slučaj filoksere je otkriven 1880. godine, ali pošto je to bila dobra godina u berbi, niko nije pridavao naročitu pažnju upozorenjima profesora Jozef Vajdlera. U narednih nekoliko godina, kao i u ostalim vinogradarskim regionima Evrope, filoksera je nanela ogromne štete vinogradima. Površine pod vinovom lozom u banatskom rejonu su se smanjile sa 7.500 ha na 2.500 ha. Lokalno stanovništvo je na razne načine pokušavalo da se izbori sa filokserom. Ideje su varirale od plavljenja vinograda do ubrizgavanja sumpor-ugljenika specijalnim mašinama u zemljište oko čokota.

Na osnovu saznanja koja su došla iz Francuske, već 1882. godine posađene su u Vršcu prve sadnice loze kalemljene na američku podlogu. Filoksera je konačno pobeđena, ali je ipak ona ostavila duboke posledice na površine pod vinogradima i navike vinogradara. Nakon bolnih iskustava sa filokserom, vinogradari se trude da što više osavremene proizvodnju grožđa i vina.

Još jedan vinorodni rejon je značajan za srpsko vinarstvo, a to je istočni deo Srbije, Negotinska krajina. Kada je krajem XIX veka filoksera uništila vinograde po Francuskoj i opustošila ostale vinogradarske regione Evrope, Srbija se pojavljuje kao značajan proizvođač i izvoznik vina u Francusku. To je period kada filoksera još nije doprla do srpskih vinograda.

Već od sedamdesetih godina XIX veka iz Krajine se kvalitetna vina izvoze u Francusku, Austrougarsku, Nemačku, Rusiju, Švajcarsku, Rumuniju i druge zemlje. Vino se izvozilo „belgijskom prugom“, od Rajca do Radujevca, luke na Dunavu (oko 30 km), a odatle parobrodom u mešinama od po 5.000 litara. Za takav prevoz pravljeni su specijalni bungalovi od drveta, a vino je stizalo čak do Bordoa.

Vožd Karađorđe (1804 - 1813) i Knez Miloš Obrenović (1815 - 1839) u duhu svih predhodnih vladara pospešuju vinarstvo u tadašnjoj Srbiji. Popisom iz 1867. godine Srbija ima 32.880 ha pod vinogradaima, već 1887. godine 81.000 ha. Najznačajnije sorte u tom periodu su: Prokupac, Začinak, Bagrina, Kavčina, Crna okata, Tamjanika, Smederevka, Zelenika, Slankamenka crvena (Plovdina), Slankamenka bela (Mađarka ), Ružica (Kevidinka), Skadarka... Najznačajnije regije za proizvodnju vina su u to doba: Smederevo, Negotinska krajina, Župa i okolina Jagodine, kao i pod austrougarskom: Fruška gora i Vršac.

Prva srpska enciklopedija o vinu datira iz 18. veka, tačnije iz 1783. godine. Nju je napisao Zaharije Orfelin i objavio pod naslovom “Iskusni podrumar” u Beču. Knjiga je sabrala u to vreme sve što se znalo o pravljenju kako fruškogorskih vina, tako i francuskih, italijanskih i nemačkih. U receptima “travnih vina”, Orfelin je opisao i kako nastaje čuveni bermet iz Sremskih Karlovaca.

Godine 1816., Prokopije Bolić, arhimandrit manastira Rakovac, je sabrao svoja lična iskustva iz manastirskih vinograda i podruma i zajedno sa prevodom na srpski jezik dela francuskog naučnika Žana Antoana Kloda d’ Šaptala objavio u Budimu 1816. godine u knjizi “Soveršen vinodelac”. Ta knjiga je dragocena, jer je Bolić opisao 35 sorti koje su tada gajene na Fruškoj gori, pri čemu je za svaku sortu definisao njeno narodno ime, dao botanički opis i privredno-tehničke osobine. Iz te knjige vidimo da su se više gajile bele sorte grožđa, a naročito Smederevka ili Mađaruša.

XX VEK

Posle najezde filoksere, obnova vinogorja je bila brza i efikasna, ponajviše zahvaljujući pomoći države i osnivanju loznih rasadnika u Smederevu (1882.god), Bukovu (1886.), Jagodini (1889.) i Aleksandrovcu (1891.), koji su obogatili vinogorje novim sortama na otpornim podlogama. Uporedo sa rasadnicima, pojavljuju se i vinogradarsko-vinarske zadruge poput Venčačke vinogradarske zadruge osnovane 1903. godine u selu Banja kod Aranđelovca. Potom je usledilo osnivanje Jovačke vinogradarske zadruge 1908. godine i Smederevske vinogradarske zadruge 1909. godine. Knjaževačke vinarsko-zemljoradničke zadruge 1927. godine i Negotinske vinogradarske zadruge 1929. godine. Period obnove je bio zaustavljen jedino od 1912. do 1918. godine zbog ratova. Najpoznatija vina tog perioda su bila: Krajinsko crno, Krajinsko belo, Začinak, Smederevsko belo, Jagodinska ružica, Bermet, Skadarka..

Za razvoj srpskog vinogradarstva i vinarstva u ovom periodu, opet su najznačajniji srpski vladari, a naročite zasluge u tome imaju kralj Petar I Karađorđević i njegov sin Aleksandar. Oni su na brdu Oplencu kod Topole podigli desetine hektara vinograda i podrum u kome su proizvodili vrhunska vina. U blizini kraljevog podruma osnovana je i Venčačka vinogradarska zadruga, jedna od najvećih vinarija na Balkanu koja je bila poznata i po proizvodnji penušavog vina. Godišnje je podrum zadruge posećivalo oko pedeset hiljada ljubitelja vina. Taj period, sve do kraja tridesetih godina XX veka, može se smatrati najuspešnijim u proizvodnji vina u Srbiji. Interesantno je da je po predanju koje nam prenosi Zadužbina Kralja Petra na Oplencu, Kralj Aleksandar je angažovao između dva rata francuske stručnjake. Oni su analizirajući klimu u Šumadiji (danas najveći rejon u Srbiji: Šumadijsko-velikomoravski), zaključili da je idealna sorta grožđa za uzgoj Beli Sauvignon.                                                                                                        

U toku Drugog svetskog rata, vinogradi su pretrpeli znatna oštećenja obzirom da u ratnim vremenima nisu postojali uslovi da se oni neguju i obrađuju na odgovarajući način. Nedostatak muške radne snage i sredstava za suzbijanje loznih bolesti su bili glavni problemi u vinogradima u to vreme.

Po završetku Drugog svetskog rata, obnova zemlje je postala prioritet. Nažalost, to nije uključivalo i obnovu vinograda. Sa razvojem industrije, počelo je i postepeno preseljenje seoskog stanovništva u gradove gde su dobijali posao u fabrikama i industrijskim pogonima. Posle 1945. godine većina površina pod lozom je praktično nestala usled pogubne poreske politike države kojom su vinogradi drakonski oporezovani i to naročito oni  koji su u svom zasadu imali vrhunske sorte. Zbog toga su mnogi zapustili i pokrčili vinograde i to u toj meri da se pojedina vinogorja nikada nisu oporavila. Nepovratno su izgubljene stare sorte koje su bile autohtone na ovim prostorima, već odavno prilagođene terenu i klimatskim uslovima, naročito vremenu zrenja. Selekcionerski rad koji je generacijama sublimiran izbrisan je do te mere, da sada možemo samo nagađati o tadašnjim sortama i o kvalitetu toliko hvaljenog vina.

U tom periodu, proizvodnja vina se odvija u velikim vinarijama koje osniva Vlada Narodne Republike Srbije. Godine 1950. je osnovan Navip na osnovama vinskog podruma Bruna Mozera u Zemunu. Ubrzo potom, 1955. godine je formiran Rubin u Kruševcu, a Vinožupa 1957. godine u Aleksandrovcu. Što se tiče individualnih proizvođača, dolazi do nacionalizacije i konfiskacije. Zemlja je oduzimana i manastirima. Individualni proizvođači su bili u izuzetno teškoj situaciji zbog nemogućnosti plasmana i direktne prodaje vina.  Zakonom iz 1970. godine vinogradarima bilo potpuno zabranjeno da proizvode vino. Na taj način, vinogradari su mogli samo prodavati svoje grožđe velikim industrijskim vinarijama ili ilegalno prodavati vino komšijama i rodbini. Ovakvim zakonom, velike vinarije stiču monopol na tržištu, same diktiraju otkupnu cenu grožđa i time stavljaju vinogradare u težak položaj. To je dovelo do krčenja vinograda i prelaska na, za te prilike, rentabilnije poljoprivredne kulture.

Jugoslavija je u to vreme sledila politiku kvantiteta, a ne kvaliteta i tako postala  peti izvoznik rinfuznog vina u svetu. Tih godina se šire vinogradi sa internacionalnim sortama grožđa, a od domaćih se sade uglavnom Smederevka i Italijanski rizling. Osnivanjem Instituta za vinogradarstvo i vinarstvo 1974. godine počeo je rad na selekcionisanju novih sorti vinove loze. Dr Dragoslav Milisavljević je svoj rad krunisao 1971. godine kada su zvanično priznate tri sorte: neoplanta, sirmijum i župljanka. Deset godina kasnije, dr Milisavljević zajedno sa kolegama Simom Lazićem i Vladimirom Kovačom je stvorio sorte Rumenku, Probus, Silu, Novu Dinku.

Kako su nas drugi doživljavali putujući našim krajevima govore njihovi putopisni eseji u kojima ima samo reči hvale. Interesantno je istaći putopis francuskog konzula Louisa Gedoyna, koji u svom dnevniku beleži zapažanja o vinu putujući za Damask i Siriju, idući od Drine prema Beogradu:

 „... Na mom putu ne nađoh ništa vredno pomena do grada Valjeva. Mnogoljudnog, prostranog, prijatnog po velikom broju vrtova, u čijoj okolini sam bio uslužen izvrsnim vinima, najukusnijim koje sam ikada bilo gde pio. „ - Louis Gedoyn, 23. januar 1624. godine.

Bertradon de la Brokijer, Burgundski vitez, putopisac u XV veku, koji je prolazeći kroz Srbiju na putu za Carigrad, bio je impresioniran vinogradima i vinom u Srbiji.