Po narodnom predanju manastir je u XIII veku podigao Sveti Sava, a najstariji pisani pomen nalazi se u Minhenskom plastiru iz XIV veka ali nije datovan. Ono što se sigurno može tvrditi jeste da je manastir već postojao krajem XVI veka.

Današnji hram sagrađen je u periodu od 1741. do 1749. godine, a graditelji su bili Teodor Kosta i Nikola Krapić. Monasi su bili primorani da napuste manastir tokom Revolucije 1848. godine u Ugarskoj i tom prilikom je prilično oštećen, a veliki deo kulturnog blaga uništen. Obnova je usledila već 1850. godine. Drvenariju i rezbariju za novi ikonostas uradio je Jovan Kisner, dok je živopis uradio slikar Aksentije Marodić.

U manastiru su danas sačuvani slikarski radovi Uroša Predića, zatim brojne ikone, knjige, rukopisi i manastirska arhiva. Manastirski konak sagrađen je u XIX veku i u njemu se nalazi muzej posvećen Jovanu Rajiću, arhimadritu manastira i začetniku moderne srpske istoriografije. Jovan Rajić sahranjen je u manastirskoj crkvi, ali i supruga jednog od branitelja Titela Đorđa Stratimirovića, Marija Stratimirović, kao i prvi komandant Šajkaškog bataljona, Teodor Stanisavljević. Kovilj je jedan od retkih manastira gde se obavlja služba sa elementima vizantijske liturgije, i neguje vizantijsko pevanje. Godine 2004. pri manastiru otvorena je zajednica za lečenje bolesti zavisnosti „Kuća živih“.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar