Manasija je zadužbina despota Stefana Lazarevića, čija je gradnja po rečima njegovog biografa Konstantina Filozofa počela 1407., a pretpostavlja se završena do 1418. godine. Manastir je ubrzo postao značajan kulturni centar Stefanove države, a u njoj se nalazila „Resavska škola“ koja je okupljala brojne monahe pisce, prevodice, prepisivače koji su ukrašavali rukopise i knjige. Sa propašću srpske srednjevekovne države i manastir Manasija dolazi pod tursku vlast. Nekoliko puta je obnavljan i to za vreme austrijske vlasti u Srbiji (1717-1739), Prvog srpskog ustanka, kneza Aleksandra Karađorđevića (1844), i tokom XX veka.

Manastirska crkva jedna je od najznačajnijih građevina Moravskog stila u Srbiji. Crkva je petokupolna trikonhalna građevina sa osnovom razvijenog uspisanog krsta i pripratom. Gornju svodnu konstrukciju nose četiri stuba sa po četiri polukolonete koji su prislonjeni na uglove stopa. U središnjem delu naosa uzdiže se kupola. Zidovi su sa spoljašnje strane ozidani klesanim blokovima peščara. Unutrašnjost manastira oslikana je do 1418. godine. Radove su izveli najbolji vizantijski slikari iz prve polovine XV veka, najverovatnije zografi iz Soluna. Danas su freske veoma oštećene u naosu, a samo u fragmentima sačuvane u priprati.

U Manasiji se nalaze mošti za koje se tvrdi da su posmrtni ostaci despota Stefana. Ipak, postoje nesuglasice sa manastirom Koporin jer i oni tvrde da ih poseduju. Nakon brojnih analiza naučna javnost (pa i crkvena) i dalje je podeljena po tom pitanju.

Južno od crkve nalazi se manastirska trpezarija, koja je najbolje očuvana građevina iz prvobitnog manastirskog naselja. Pravougaone je osnove, građena lomljenim i krupnim kamenom u krečnom malteru. Prizemni deo služio je za spremanje hrane, dok je na spratu moglo da obeduje oko 300 osoba. Čitav manastirski kompleks opasan je visokim bedemom sa 11 kula, od kojih se ističe glavna donžon (Despotova) kula. Dodatno su utvrđeni rovom i kontraeskarpom.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar