Za vreme okupacije u njemu su bile stacionirane brojne nemačke divizije, bugarska vojska, tajna policija i razne prateće jedinice. Sva ova okupatorska vojna sila nije sprečila da Niš postane jedan od centara Narodnooslobodilačkog pokreta u zemlji. U gradu su vršene diverzije i sabotaže protiv neprijatelja a sprovođeno je i upućivanje boraca u partizanske odrede. Tokom avgusta 1941. godine u Nišu je formiran koncentracioni logor „Crveni krst“, u industrijskom delu gradu kod istoimene železničke stanice. Kroz logor je prošlo i mučeno oko 30 000 ljudi, uglavnom zarobljenika iz aprilskog rata i Jevreja, a njih oko 12 000 streljano je na uzvišenju Bubanj gde se danas nalazi spomen-park.

Snage NOVJ i Bugarska armija uz pomoć sovjetskog vazduhoplovstva 8. oktobra 1944. godine pokreću tzv. Nišku operaciju na prostoru Niš-Leskovac-Vlasotince. Ova vojna dejstva trajala su nedelju dana i u okviru njih oslobođena je dolina Južne Morave. Oslobodilačka vojska ušla je u Niš 14. oktobra. Tokom posleratnih godina Nišlije su brojnim spomen-obeležjima odavale počast borcima Narodnooslobodilačkog rata:

• Posmrtni ostaci četrnaest partizanskih rukovodilaca i boraca, poginulih u borbi protiv okupatora, ekshuminirani su i preneti u zajedničku grobnicu. Ona je svečano podignuta 14. oktobra 1945. godine na Sinđelićevom trgu;
• Uređena je grobnica sovjetskih vojnika na današnjem trgu Kralja Aleksandra;
• Podignuti su spomenici narodnim herojima: Miodragu Miji Stanimiroviću, Đuki Diniću, Jelisaveti Andrejević Aneti, Slobodanu Žilniku, Panetu Đukiću Limaru, Ratku Joviću, Sretenu Mladenoviću Miki, sestrama Rajki i Zdenki Baković;
• Postavljena je spomen-ploča u kojoj je održana 43. mesna sednica SKOJ-a;
• U čast bombaškog napada u hotelu „Park“ 1941. godine podignut je spomenik, kao sećanje na dan kada je Aleksandar Vojinović bacio dve bombe na nemačke oficire i podoficire;
• U mestu Sićevu (oko 15 km od Niša) 1952. godine podignut je spomenik u vidu 5 metara visokog obeliska i sklupture ratnika. Podignut je u čast palim borcima u oslobodilačkim ratovima Srbije 1912-1918. i 1941-1945. godine.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar