Za izlečenje se i dalje najčešće obraćalo sveštenim licima koja su pokušavala da pomognu ljudima molitvama, verskim relikvijama i čudotvornim ikonama. Monasi su prilikom prikupljanja milostinje sa sobom nosili čestice moštiju i druge relikvije (naročito one iz Svete zemlje) pa ih je stanovništvo rado primalo u svoje domove. Te predmete je stanovništvo kupovalo i davalo priloge crkvi za zdravlje svoje porodice. Crkva je podsticala verovanja u čudotvorna isceljenja pa su mnogi vernici odlazili i u manastire po pomoć. Naročito veliki strah su izazivale duševne bolesti i opsednutost nečastivim duhovima. Pored ovih načina lečenja stanovništvo se za pomoć obraćala berberima koji su vršili brojne poduhvate pa su ih u narodu zvali i hirurzima – stavljanje pijavica, vađenje zuba, pravljenje melema, puštanje krvi, pa i amputacije. Ljudi su odlazili i kod bajalica, okretali se narodnim verovanjima i čudotvornim lekovima. Sujeverje je u Kneževini Srbiji kod seoskog stanovništva ostalo rasprostranjeno i tokom 19. veka uprkos brojnim merama svetovnih i crkvenih vlasti.

            Odnos prema bolesti i lečenje kod gradskog stanovništva u Osmanskom carstvu i Habzburškoj monarhiji menjao se početkom 18. veka. Bolest se postavlja kao problem koji se rešava stručnim putem pa se stanovništvo sve češće obraća apotekarima, berberima, vidarima i lekarima. Lečenje se još uvek odvija kod kuće jer bolnice i dalje imaju više socijalni nego medicinski karakter. Jedan od omiljenih načina lečenja Srba u dve carevine bilo je kupanje u toploj vodi, odnosno u banjama. Narodski temin za ova kupališta, od kojih su neka bila potpuno neuređena, bio je „ilidže“. Krajem 19. veka najpopoularnija banja u Srbiji postaje Vrnjačka Banja. Za siromašne i bolesne su postojale verosipovedne bolnice čiji je osnovni zadatak bio da izoluju inficirane i pomognu pri lečenju (one su uglavnom karakteristične za prostor Habzburške monarhije). Hatišerifom iz 1830. godine (kojim Srbija dobija autonomiju u odnosu na Osmansko carstvo) Kneževina Srbija dobija pravo da podiže bolnice i da organizuje zdravstvenu službu. Ipak, kako je u početku postojao manjak stručnog kadra ove usluge vršili su priučeni lekari i stranci.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar