Supruga i dalje nije ravnopravan partner u bračnoj zajednici, što će početi da se menja tek krajem XVIII i početkom XIX veka. Žena je, u Osmanskom carstvu a i u prvim decenijama postojanja Kneževine Srbije, bila zatvorena u okviru porodičnog domaćinstva. Bez preke potrebe nisu izlazile ni na ulicu, dok su crkve posećivale dva do tri puta godišnje tokom velikih hrišćanskih praznika. Sloboda kretanja žena bila je mnogo veća u Habzburškoj monarhiji ali se ta sloboda najviše odnosila na plemićke i bogate gradske porodice. U siromašnim gradskim i seoskim domaćinstvima status žena bio je prilično nepovoljniji. Pravni položaj bio je različit od mesta boravka: u cilivnom delu (Provincijalu) žene su bile ravnopravan član porodice sa pravom na nasledstvo, dok u Vojnoj krajini to nije bilo slučaj. Početkom XVIII veka počinju da se sastavljaju bračni ugovori kojima je potvrđen kapital koji je supruga unela u bračnu zajednicu a muškarac sprečen da ga otuđi bez njenog pristanka, čime je potvrđena ekonomska sigurnost žena. Žene iz plemićkih i bogatijih građanskih porodica često su se pozivale na svoje devojačko prezime a ponekad ga koristile i u dokumentima. Ipak u Kneževini Srbiji položaj žene ostaje podređen u odnosu na supruga mada se i to vremenom počelo menjati na bolje. Žena polako preuzima kućne poslove i brigu o deci čime se određuje kao gospodar kućnog prostora – uređuje ga, organizuje rad u njemu i izdaje naređenja (deci, posluzi). U slučaju odsustva supruga ona ga je menjala i u porodičnim i u rodbinskim poslovima. Njena sloboda je postajala sve veća ali je javno morala da iskazuje poštovanje muškom gospodaru porodice.

            Na decu se u novom veku nije gledalo kao na osobe sa vlastitim identitetom, već su se odgajala uz roditelje kako bi bila sposobna za rad i buduće dužnosti. Nije im se posvećivala posebna briga izuzev u slučaju bolesti. Međutim, kako bi se povećao broj stanovnika, početkom XVIII veka u Habzburškoj monarhiji su pokrenute reforme kojima se veća pažnja posvećivala trudnicama, porođaju i deci. Oko porodilja su se okupljale žene iz porodice, rodbine i komšiluka a u gradskoj sredini i babice. Ipak usled velike smrtnosti broj dece nije preterano rastao, pa se za brigu i zdravlje dece obraća sve veća pažnja krajem XVIII veka. Deca se postepeno uvode u središte porodice. Vremenom i u tadašnjem srpskom društvu postaje jasno da je neophodno vaspitavanje dece još od ranih dana, odnosno da je ono delotvornije ako mu se pristupi u ranom detinjstvu. Granica za brigu o deci bila je sedam godina. Taj prvi period odrastanja se odvijao pod okriljem majke i ostalih ženskih članova porodice, kod bogatijih i posluge.

              Život bogate gradske dece bio je ispunjen pažnjom i proticao je u raznovrsnim igrama. Kada nakon toga krenu u osnovnu školu, staranje o deci prelazi u nadležnost oca, koji odlučuje da li će dete ići u školu i koliko će joj se ozbiljno posvetiti. U školu su najčešće polazili dečaci, dok su devojčice ostajale kod kuće, gde su učitelji više posvećivali pažnju vaspitanju nego obrazovanju. Nakon završene osnovne škole išlo se na zanat, nastavljalo dalje školovanje ili zapošljavalo. Ženska deca su vapitavana u porodici, gde su ih majke učile kućnim poslovima (spremanju kuće, kuvanju, pranju veša, tkanju itd) i vođenju domaćinstva, dok su u siromašnim porodicama radila na imanju. Obrazovanje ženske dece je u patrijarhalnim sredinama smatrano čak nekom vrstom smetnje za budući odnos u braku. Jedino su izuzetak predstavljala ženska deca iz viših krugova društva u Habzburškoj monarhiji. Ovakvo stanje nije se bitnije menjalo sve do kraja XIX veka.

            Slobodno vreme članova porodične zajednice u ranom novom veku nije bilo precizno definisano a uglavnom su to bili nedelja i neradni hrišćanski dani. Muškarac je slobodno vreme najčešće koristio za boravak van kuće, uglavnom u druženju i razgovoru sa drugim muškarcima – pušilo se, jelo, razgovaralo, pevalo, ponekada čitalo, dok su pojedinci vreme koristili kako bi otišli na vašare ili u lov. U krugu porodice najviše slobodnog vremena bilo je ujutru i uveče. Muškaraci su voleli klupe za odmor ispred porodičnog doma gde su često sedeli sami ili razgovarali sa nekim, pisali pisma, vodili porodične račune, dok je za druženje bilo rezervisano veče. Na večernja druženja u porodični dom često su pozivani poznanici i prijatelji. Žene su u ovom smislu imale manje slobodnog vremena jer se ono često poistovećivalo sa brojnim kućnim obavezama. Njihov radni dan bio je uglavnom pretrpan obavezma, naročito u siromašnijim porodicama, dok su žene iz građanskih porodica uglavnom imale više slobodnog vremena. Jedan deo tih obaveza obavljao se kolektivno (čijanje perja, veženje) pa je bilo prilike za druženje i razgovor. Najviše slobodnog vremena imale su supruge oficira i bogatih trgovca u Habzburškoj monarhiji, kao i žene iz činovničkog i vojnog staleža u Kneževini Srbiji. U Osmanskom carstvu žene su veoma retko izlazile u javnost pa su se njihova druženja odvijala u privatnim prostorima porodičnog doma.

Vladimir Lukić

dipl. istorčar