Tokom Drugog svetskog rata Sremska Mitrovica nosila je naziv Hrvatska Mitrovica i nalazila se pod upravom Nezavisne Države Hrvatske. Veliki zločini na nekoliko lokacija u gradu, u vidu policijsko-kaznenih ekspedicija, sprovođeni su po nalogu Viktora Tomića tokom avgusta i septembra 1942. godine. Najveće gubilište bilo je pored starog pravoslavnog groblja gde su stanovnici Srema mučeni, ubijani i pokopavani u jame koje su se tu nalazile. Ukupan broj žrtava ovih ekspedicija procenjuje se na oko 6.000 stradalih i oko 10.000 poslatih u logore. Na ovom mestu streljan je i pokopan slikar Sava Šumanović. Ratne godine ostavile su velike posledice na gradsku populaciju, koja se sa predratnih 16.200 smanjila na 9.300 stanovnika.

Memorijalni kompleks građen je prema projektu arhitekte Bogdana Bogdanovića, u saradnji sa slikarom Vladimirom Veličkovićem, a svečano je otvoren 4. jula 1960. godine. U narednih dvadesetak godina vršeno je nekoliko prepravki tako da se konačno smatra završenim oktobra 1981. godine. Kompleks se prostire na 12 hektara i uređen je prema „filozofiji pejzaža“, naglašavajući zemlju kao materijal iz kojga sve nastaje. Postoji šest zemljanih humki uraslih u okolni pejzaž, od kojih je svaka posvećena jednoj grupi streljanih, i koje na vrhu imaju bronzanu predstavu razigranih plamenova. Centralni deo je pravougaonog oblika na kome su postavljena tri kockasta kamena obeležja, a oko njega su grupisane humke. Imena narodnih heroja iz Srema Janka Čmelika, Slobodana Bajića Paje, Stanka Paunovića Veljka i Boška Palkovljevića Pinkija uklesana su na grupu kamenih spomenika. Pored njih na spomen-groblju je sahranjeno 308 boraca Narodnooslobodilačkog pokreta, 18 vojnika Crvene armije i 20 vojnika bugarske vojske. Do humki vode staze popločane ciglom. Na glavnoj stazi, na uzviđenju sa desne strane, nalazi se urna od kamene bronze. Godine 1979. izvršena ja rekonstrukcija za vreme koje su podignute još dve humke. Takođe, uređen je i lavirint od zelenog rastinja. U parku se nalazi i oko stotinu vrsta drveća i šiblja.

Spomen-groblje u Sremskoj Mitrovici proglašeno je za spomenik kulture 28. aprila 1977. godine, rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar