Za vreme borbi protiv pokreta otpora u u Srbiji u jesen 1941. godine general nemačke pešadije u Srbiji Franc Beme izdao je naredbu o streljanju 100 zarobljenika ili talaca za svakog ubijenog nemačkog vojnika. Nemačke snage ušle su 4. oktobra u grad Kraljevo, zauzele lokomotivsku halu u krugu Fabrike vagona i zarobile njene radnike. Pošto četničko-partizanski napadi na grad nisu prestajali pripadnici 717. rezervne pešadijske divizije 749. puka nemačkog Vermahta pod komandom majora Ota Deša počeli su da sprovode Bemeovu naredbu u delo. Dok su trajale borbe van grada nemački vojnici su izvodili ljude iz kuća, od četrnaestogodišnje dece do šezdesetogodišnjih staraca, a zatim ih slali u logor u fabričkom krugu. U grupama po sto izvođeni su pred vojnike koji su ih streljali. Ovi zločini trajali su od 15. do 20. oktobra 1941. godine, a danas se procenjuje da je u njima stradalo oko 3000 ljudi.

Nakon tri decenije pokretnuta je inicijativa da se ovo mesto stradanja dostojno obeleži. Raspisan je opštejugoslovenski konkurs na kome su nagradu osvojile arhitekte Spasoje Krunić i Dragutin Kovačević. Radovi na uređenju parka završeni su 1970. godine. Njegova ukupna površina iznosi 12 hektara. Sam prostor masovnih grobnica obeležen je spomeničkim kompleksom u vidu kolona kamenih skulptura koje podsećaju na posečena stabla mladosti u surovom ratu. Centralni fokus su tri grobna područja:

• na prvom su ostaci masakriranih žrtava i pali pripadnici Kraljevačkog partizanskog odreda („Jovan Kursula“, formiran 27. avgusta 1941. godine na planini Goču);
• na drugom ostaci poginulih boraca iz bitke kod Popine 13. oktobra 1941. godine (prva frontalna borba partizana i okupatorske vojske);
• i na trećem ostaci kraljevačkih veterana koji su umrli godinu dana nakon Oslobođenja.

Na severnom delu kompleksa nalazi se veliki amfiteatar namenjen za održavanje komemorativnih okupljanja, proslava i edukativnih prezentacija. Na samom ulasku u memorijalni park postavljen je zeleni vagon kao simbol svih ljudi sa Balkana koji su došli u Kraljevo nakon Drugog svetskog rata bežeći od ratnih stradanja.

Komemorativna okupljanja na ovom mestu postala su važan politički događaj u bivšoj Jugoslavji, kojima je prisustvovalo obično stanovništvo, zvanične delegacije iz svih republika i pokrajina pa i sam predsednik Josip Broz Tito. Jugoslovenski reditelj Banimir Tori Janković snimio je 1974. godine film „Crvena zemlja“ u znak sećanja na događaje u Kraljevu. Tokom ratnih dešavanja na prosotru bivše države park je pao u zaborav i često je bio na meti vandalizma pojedinaca a i sama lokalna vlast prestala je sa zvaničnim komemoracijama. Ipak, poslednjih nekoliko godina država je počela da ulaže sredstva u njegovu obnovu. Na prostoru spomen park počela je i izgradnja pravoslavne kapele.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar