Posle očevog pada s vlasti i progonstva Karađorđevića sa srpskog kneževskog prestola napustio je Srbiju i školovanje nastavio u Švajcarskoj i Francuskoj. Stupio je u redove Legije stranaca, s kojom se borio u francusko-pruskom ratu. Aktivno je učestvovao u Bosansko-hercegovačkom ustanku pod imenom Petar Mrkonjić. Godine 1883. oženio se Zorkom, najstarijom ćerkom crnogogrskog knjaza Nikole Petrovića. Imao je troje dece, ćerku Jelenu i sinove Đorđa i Aleksandra. Godine 1903. preuzeo je vlast u Srbiji. Kralj Petar je bio iskreni pristalica demokratije i liberalnih načela pa se tokom svoje vladavine strogo pridržavao ustava i svojih ovlašćenja. Ostao je upamćen kao obrazovan, ali vrlo štedljiv i skroman vladar. Predvodio je državu u pobedonosnim balkanskim ratovima, posle kojih je prozvan Oslobodilac. Uoči izbijanja Prvog svetskog rata, zbog starosti i lošeg zdravstvenog stanja, vladarska ovlašćenja preneo je na sina Aleksandra. Umro je 1921. godine. Sahranjen je u svojoj zadužbini na Oplencu, crkvi koja je danas mauzolej dinastije Karađorđević.

Povodom obeležavanja sto godina od kada je 25. novembra Velika narodna skupština u Novom Sadu proglasila ujedinjenje Banata, Bačke i Baranje sa Srbijom, u glavnom gradu Vojvodine podignut je spomenik kralju Petru I Karađorđeviću. Spomenik je visok oko 10 m a rađen je po modelu akadeskog vajara Zorana Ivanovića. Čini ga postament sa čiriličnim natpisima na sve četiri strane („Petar Prvi Krađorđević 1844-1921“, „Kralj Srbije 1903-1918“, „Ruma, 24. novembar 1918, Novi Sad, 25. novembar 1918“ i grb Kraljevine Srbije na zapadnoj strani) i statua kralja Petra I na konju.

Istim povodom spomenik kralju Petru I podignut je i u Bačkoj Palanci. Inicijativa za spomenik pokretana je dva puta tokom XX veka ali je gradnja spomenika realizovana tek 2018. godine. Autor spomenika je vajar Đorđe Lazić Ćapša iz Sremskih Karlovaca. Spomenička celina se sastoji od 2 m visokog postamenta od crvenog mermera, i figure kralja od 2.5 m u svečanoj uniformi sa mačem u ruci. Postavljen je ispred zgrade opštine Bačka Palanka.

Banja Koviljača, jedna od najpopularnijih banja u Republici Srbiji, postaje banjsko lečilište upravo u vreme kralja Petra I Karađorđevića. On je 1908. godine, uz svoju rezidenciju u Koviljači, podigao i savremeno sumporno kupatilo. Godine 2007. podignuta mu je bista (kao i sinu Aleksandru) u gradskom parku, koja je rad vajarke Drinke Radovanović.

Jedno od prvih spomen-obeležja posvećenih kralju Petru I nakon Prvog svetskog rata podignuto je u Bečeju 1924. godine. Spomenik je izrađen od belog bračkog mermera i rad je pančevačkog vajara Milana Nedeljkovića. Čini ga postament i statua vladara sa mačem u ruci. Spomenik je teško oštećen tokom Drugog svetskog rata za vreme mađarske okupacione vlasti a novi (stari) je postavljen 1991. godine. Njegova restauracija izvedena je 2018. godine.

U selu Tekeriš na planini Cer 1928. godine podignuta je spomen-kosturnica u kojoj su sahranjeni posmrtni ostaci srpskih vojnika pogiinulih tokom Cerske bitke 1914. godine. U okviru ovog memorijalnog kompleksa, 2014. godine tokom obeležavanja sto godina od početka bitke, postavljena je bista kralja Petra I Karađorđevića (i njegovog sina Aleksandra).

Spomenike kralju Petru I u Sremu (Inđija, Irig i Sremska Mitrovica) izradio je u međuratnom periodu poznati vajar Milorad Jovanović iz Sremske Mitrovice, ali su svi oni uništeni 1941. godine. Spomenik u Inđiji obnovljen je 1991. godine u parku kraljice Marije i rad je profesora Nikole Koševića. Obnova, i svako naredno polaganje venaca na ovom spomeniku, vezano je za 8. novembar (Mitrovdan), dan kada je Inđija oslobođena u Prvom svetskom ratu.

U isto vreme kada su otpočeli radovi na izgradnji crkve Svetog Đorđa na Oplencu podignuta je i tzv. Petrova kuća, kao privremena građevina za nadgledanje radova u koju se uselio kralj Petar sa poslugom. U njoj je boravio sve do 1915. godine kada je krenuo sa vojskom prema Albaniji. Danas je u njoj smeštena muzej-galerija i kancelarija Zadužbine, a ispred same kuće nalazi se bista kralja Petra I.

Ribarsku banju, jedno od najstarijih lečilišta na Balkanu, svečano je otvorio 1904. godine kralj Petar I Karađorđević i u njoj se lečio od reumatizma. Tokom jednog od boravaka, kralj je 7. septembra 1913. godine potpisao Proklamaciju o prisajedinjenju oslobođenih oblasti Kraljevini Srbiji. Specijalna bolnica u Ribarskoj banji 2006. godine postavila je spomen-ploču na mestu gde je kralj Petar potpisao proklamaciju. Takođe, podignut mu je i bronzani spomenik u prirodnoj veličini.

Godine 1924. u Velikom Bečkereku (Zrenjaninu) raspisan je konkurs za podizanje spomenika kralju Petru I, na koji su se prijavila neka od najpoznatijih imena tadašnje arhitekture. Nakon propisanog roka izabran je projekat Rudolfa Valdaca koji je do kraja godine završio model pa se pristupilo izgradnji. Spomeničku celinu sačinjava stepenasto podnožje; visoki granitni postament sa reljefom na kome su prikazani motivi iz života kralja; i bronzana figura kralja Petra kako ogrnut plaštem jaše na konju. Svečano je postavljen 1. decembra 1928. godine na desetogodišnjicu oslobođenja grada. Spomenik je uklonjen tokom okupacione mađarske vlasti 1941. godine. Obnovljen je 2003. godine prema projektu vajara Zorana Jezdimirovića i nalazi se na centralnom gradskom trgu.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar