Spomenik borcima Revolucije - Valjevo

Spomenik borcima Revolucije, poznat i kao spomenik Stjepanu Filipoviću, nalazi se na centralnom mestu platoa na brdu Vidrak koje se uzdiže iznad grada Valjeva.


Stjepan Steva Filipović rođen je 27. januar 1916. godine u Opuzenu, gradu u današnjoj Republici Hrvatskoj. Odrastanje i osnovno školovanje proveo je u Mostaru a postom se preselio u Kragujevac gde je učio zanat. Krajem tridesetih godina pridružuje se radničkom revolucionarnom pokretu i postaje član Komunističke partije Jugoslavije. Aktivno učestvuje u ratnim zbivanjima 1941. godine a po partijskom zadatku ga prebacuju u Valjevo. Četnici Koste Pećanca uhapsili su ga u decembru 1941. godine i predali Nemcima. Tokom zarobljeništva (u više gradova) bio je mučen i zlostavljan ali je odbio svaki vid saradnje sa okupatorom. Zbog toga je prebačen u Valjevo gde je 22. maja 1942. godine  bio određen za javnu egzegukciju. Pre samog čina vešanja uzvikivao je revolucionarne i antifašističke parole, da bi jedan od njegovih poslednjih trenutaka života sa stisnutim pesnicama i podignutom rukom bio zabeležen na fotografiji. Ona je tek kasnije pronađena i jedna je od najupečatljivijih slobodarskih fotografija na svetu. Njena replika nalazi se u prirodnoj veličini u zgradi Ujedinjenih nacija u Njujorku. Proglašen je za narodnog heroja 14. decembra 1949. godine.

Ova fotografija poslužila je kao uzor hrvatskom vajaru Vojinu Bakiću za spomenik Revolucije na Vidraku. Prostor oko spomenika je uređen kao park, a pre izgradnje na tom mestu se nalazilo staro gradsko i vojničko groblje na kom su sahranjeni vojnici i bolničko osoblje umrli od tifusa u Valjevskoj bolnici 1914. godine tokom Prvog svetskog rata. Postolje za spomenik sačinjeno je od metala i crnog mermera. Na njemu se nalazi spomenik visok 16 metara koji predstavlja reinterpretaciju pomenute fotografije. Izrađen je od sastavljenih komada belog aluminijuma. Svečano je postavljen 23. oktobra 1960. godine. Prostor oko spomenika uređen je prema projektu novosadskog arhitekte Ratibora Đorđevića. Spomenik je 13. novembra 1981. proglašen za kulturno dobro.

 

Vladimir Lukić

dipl. istoričar