Istorija

Posude iz bronzanog doba, iz oko 200. godine pre nove ere i one iz gvozdenog, oko 400. godine pre nove ere, iz kojih se najverovatnije pilo vino, tragovi su vinogradarstva i vinarstva u Panonskoj niziji.

Prilikom arheoloških iskopavanja Sirmijuma i drugih antičkih lokaliteta u Srbiji, pronađen je veliki broj amfora koje dokumentuju dovoz vina. Poznato je da je rimski car Domicijan (69. - 96. godine) uveo zakonski monopol kojim je samo italičnim vinogradarima bilo dozvoljeno da sade kvalitetnu lozu. Taj monopol je važio sve do pojave cara Marka Aurelija Proba, rođenog u sremskom, a rimskom carskom gradu Sirmijumu 232. godine. Prob je zasadio vinovu lozu na padinama Alma Monsa (Fruška Gora) u okolini Sirmijuma, pa je za njegovo ime vezan početak vinogradarstva u našoj zemlji.

Istorija srpskog vinarstva duža je od hiljadu godina. Razvoj se odvijao od začetaka srpske države u VIII i IX veku, a naročito za vreme vladavine dinastije Nemanjića, od XI do kraja XIV veka. Srpski vladari su posebno negovali kulturu gajenja vinove loze. U doba cara Dušana donet je zakon koji se odnosio na spravljanje vina i njegov kvalitet, o čemu svedoči zapis iz „Povelje Stefana Prvovenčanog“. Sam car Dušan je posedovao velike vinograde i dvorski vinski podrum u blizini Prizrena. U njegovo vreme iz vinograda i podruma u Velikoj Hoči vino je keramičkim vinovodom dugim 25 kilometara dopremano sve do carskih podruma u prestonicu Prizren.

U srednjovekovnoj Srbiji pehar vina je bio dijalog, dogovor, zakletva, opomena, obećanje, zakon i običaj.

Kad su južne predele Srbije zauzeli Turci, Srbi su se selili na sever i u doba kneza Lazara, u drugoj polovini XIV veka, glavno vinogradarsko središte postaje Kruševac sa okolinom. Zaharije Orfelin, jedan od najučenijih Srba XVIII veka, spominje u svom „Iskusnom podrumaru“ iz 1783. godine, da su naša najbolja vina manastirska i nadasve karlovačko vino, naročito crno i šiler i da su najbolja u starosti od tri do četiri godine.

Za vreme turske vladavine u Srbiji je došlo do uništavanja velikog dela vinograda, jer je konzumiranje alkohola kod muslimana zabranjeno. Stvari se menjaju nabolje posle oslobođenja od Turaka kada u Srbiji dolazi do intenzivnog razvoja vinogradarstva koje postaje najznačajnija privredna grana i tako 1848. godine, u vreme Austrougarske vladavine, osnivanjem Navipovog podruma počinje organizovana proizvodnja vina u Srbiji. U vreme dok je filoksera harala vinogradima Francuske, Srbija se pojavljuje kao proizvođač i izvoznik vina u Francusku (1890 – 1895. godine).

Srpski vladari zaslužni su za razvoj srpskog vinogradarstva i vinarstva i u modernim vremenima, naročito kralj Petar Prvi Karađorđević i njegov sin Aleksandar. Oni su početkom XX veka u centralnoj Srbiji na brdu Oplenac kod Topole podigli na desetine hektara vinograda i podrum u kome su proizvodili vrhunska vina. U blizini kraljevog podruma postojala je i Venčačka vinogradarska zadruga koja je bila poznata po proizvodnji penušavog vina, znana kao jedna od najvećih vinarija na Balkanu. Godišnje je podrum ove Zadruge posećivalo oko 50 hiljada turista. Zabeleženo je da se vino iz Negotina pilo i u Beču.

Od sedamdesetih godina XIX veka iz Krajine se izvoze kvalitetna vina u Francusku, Austrougarsku, Nemačku, Rusiju, švajcarsku, Rumuniju i druge zemlje. Vino je izvoženo preko pristaništa u Radujevcu, brodovima do Bordoa.

Vinogradarstvo i vinarstvo Srema je jedno od najstarijih i najznačajnijih u ovom delu Evrope. Tako su Karlovci svoju slavu stekli pre svega zahvaljujući svojim vinogradima i vinima koja su se pila širom Evrope. Vinski podrumi u Sremskim Karlovcima i Irigu i danas su pravi doživljaj za goste. Oni su posle Prvog svetskog rata podizani u vidu laguma sa drvenim svodovima. Za vrenje i čuvanje vina koristila su se isključivo drvena burad sa drvenim ili metalnim obručima. I danas se može naći jedan broj podruma sa drvenim sudovima, mada se sve više prelazi na metalne sudove. Karlovčani koji su bili čuveni po svojim specijalnim vinima ausbruhu i bermetu, su devedesetih godina prošlog veka obnovili proizvodnju ovih vina. Tehnologija pravljenja čuvala se i prenosila kao tajna u karlovačkim porodicama.

U Srbiji je pronađen i veliki broj muljača i presa za grožđe, kao i posuda za vino iz različitih istorijskih perioda. Takođe, brojni su i spomenici na kojima su prikazani vinova loza, grožđe i berba.

Vinogradarstvo u Srbiji danas

Različitost podneblja Srbije se ogleda i u vrstama vina. Najveći broj vinograda se nalazi duž tri reke - Južne, Zapadne i Velike Morave, u centralnoj Srbiji i duž reka Save, Dunava i Tise u Vojvodini.

Danas najveću vinarsku kuću predstavljaju „Vršački vinogradi“ sa oko 1700 hektara. „Navip“ iz Beograda i „Rubin“ iz Kruševca imaju 700-800 hektara vinograda, a zatim slede: Negotinski region, Aleksandrovačka župa, Sremski Karlovci, Smederevo, Palić i „Džervin“ iz Knjaževca. U Srbiji se 83% parcela pod vinovom lozom nalazi u privatnom vlasništvu.

U Srbiji se proizvode i pune velike količine vrlo dobrih konzumnih vina, kao i vina najboljeg kvaliteta. Srpska vina uglavnom nose nazive područja iz kojih dolaze.

U Vojvodini privatni vinari uzgajaju plemenite sorte vinove loze koje daju kvalitetna sortna bela vina severnog tipa, a u centralnoj Srbiji rađaju plemenite sorte crnog grožđa. Bela vina podneblja Srbije, zavisno od sorte, odlikuju se svetlije zelenkastom do svetlije žutom bojom. Ona su laganija, srednje do umereno alkoholna, najčešće suvog ukusa.

Da bi se popravila sortna struktura i dobilo grožđe za proizvodnju vrhunskih i kvalitetnih vina, dižu se novi zasadi sa najkvalitetnijim belim sortama grožđa pogodnim za sve vinogradarske regione: burgundac beli i sivi, rizling italijanski i rajnski, sovinjon i šardone, sorte pogodne za sve vinogradarske rejone, za razliku od crnih sorti: burgundac crni, frankovka, game crni, kabernet sovinjon ili merlot, koje mnogo bolje uspevaju na jugu Srbije.

Srbiju krase timočki, nišavsko-južnomoravski, zapadnomoravski, šumadijsko-velikomoravski, pocerski, sremski sa fruškogorskim vinogorjem, banatski i rejon subotičko-horgoške peščare. Iako su nam vina raznolika, njihov dobar glas opravdano prelazi granice. Ipak nismo još dostigli sve ciljeve i ostvarili sve želje. Osunčani i pitomi vinogradi Srbije, uzgajališta grožđa hiljadama godina, kao da pripovedaju dugu i časnu istoriju vinogradara i vinara koji su utrli puteve za svoje potomke, koji danas tradiciju pokušavaju da pretoče u XXI vek.

Manifestacije u Srbiji posvećene vinu

Mnoga vinogradarska područja organizuju za vreme berbe svečanosti posvećene vinu. Na njima se u slavu grožđa i vina nude brojni specijaliteti srpske kuhinje.

Tako uz vojvođansku domaću šunku najbolje idu bela vina: smederevka, plemenka, zeleni silvanac, italijanski rizling, roze ili mladi game. Uz kajmak i beli sir najbolje idu snažna bela vina poput italijanskog rizlinga, župljanke, žilavke ili belog burgundca. Užička pršuta, kulen, sudžuk i ostali dimljeni suhomesnati proizvodi iz Srbije najbolje se slažu sa rozeom ili nekim lakšim crvenim vinima, a ako uz njih probate sir i kajmak, tada dobar izbor predstavlja veoma hladno suvo belo vino.

Uz srpski specijalitet gibanicu sa sirom ide belo vino koje nije naglašenog mirisa - smederevka, plemenka, župljanka ili lakši rizling. Uz pitu sa mesom, koja se služi kao veoma snažno predjelo, treba piti isključivo jaka crvena vina, game, merlo ili crni burgundac. Neizbežno praseće pečenje najbolje se kombinuje sa vinima poput plemenke, smederevke i italijanskog rizlinga ali i laganijim crvenim aromatičnim vinom. Uz jagnjeće pečenje se preporučuje belo vino, punije po ukusu - italijanski rizling, suvi burgundac, šardone, rajnski rizling ali i snažno crveno vino - kaberne sovinjon.

Jedno je sigurno, nećete pogrešiti ako uz lokalni ili regionalni srpski specijalitet odaberete i lokalno vino, pošto su vino i hrana vremenom našli zajednički jezik.

Manifestacije u slavu loze, vina i vinogradarstva:

Dani vina (Irig, selo Rivica – februar).

Sajam vina i rakije (Knjaževac – februar): izložba vina, rakije, pršute i sira.

Osvećenje vinograda „Sveti Trifun“ (Irig – februar).

Sajam mladog vina (Vrdnik – mart).

BAHUS, međunarodni festival vina, (Novi Sad- april): okuplja vinarije, distributere vina, kao i proizvođače prateće opreme, specijalizovane medije.

IN VINO, međunarodni festival vina (Beograd- maj): okuplja domaće proizvođače i uvoznike vina, udruženja vinara, domaće i strane turističke organizacije i agencije koje se bave vinskim turizmom.

Grožđenbal (Apatin–septembar): tradicionalni lokalni festival vina.

Berba grožđa (Vršac – septembar): održava se svakog trećeg vikenda u septembru. Okuplja na hiljade ljudi koji slave berbu grožđa, koji degustiraju odlično vino i vesele se uz dobru muziku. Tradicionalno se organizuju i vatromet, koncerti, nastupi tamburaša, grožđe iz aviona - jedinstvena nagradna igra na svetu i dobro raspoloženje u ogromnim količinama

Berbanski dani (Palić- septembar): praznik grožđa i vina, dan vinske kulture i vinskih pesama. Tradicionalna manifestacija koja se održava krajem septembra u čast nove berbe. To je dvodnevna manifestacija sa bogatim i atraktivnim programom kako za turiste i ljubitelje vina, tako i za vinogradare. Program sadrži berbansku paradu, izložbu voća, grožđa, vina, folklorne i muzičke tačke. Organizuje se i berbanski voz, berbanska parada, ceremonija konzula i vitezova vinskog reda, degustacija vina, vinski tunel.

Župska berba (Aleksandrovac- septembar): kada se pravi Vinska ulica i fontana vina. Manifestacija župskih vinogradara i vinara koja se obeležava u Aleksandrovcu od 1963. godine, ne može se zamisliti bez jedinstvene na svetu Fontane vina u centru grada, gde se iz nje tri dana besplatno služi vino. Župljani u šali znaju da kažu: „Vinsku ulicu imamo jednom godišnje, ali vinske uličare stalno“.

Karlovačka berba (Sremski Karlovci – septembar): trodnevna kulturno-turistička manifestacija, uz izložbu grožđa i karlovačkih vina i proglašenje najboljeg vinara Karlovaca.

Pudarski dani (Irig - septembar): iriška vina uz tamburaše, maskenbal, proglašavanje gospodara pudarskih dana, izložbu starina i domaće radinosti.

Smederevska jesen (Smederevo- septembar): turistička manifestacija posvećena grožđu i vinu, uz defile srednjevekovnih vitezova i biranje najboljeg vina.

Vinska jesen (Knjaževac, selo Vina – septembar).

Oplenačka berba (Topola – oktobar): tradicionalna manifestacija posvećena berbi grožđa i vinu, uz sabor narodnog stvaralaštva.

Vino Fest (Beograd, hotel Interkontinental – oktobar).

Svet vina (Beogradski sajam- novembar).