Nastajali su između XI i XV veka. Oblici stećaka kreću se od običnih ploča do ogromnih krstova: ploče, sanduci, visoki sanduci, sarkofazi, uspravne ploče i krstovi. Veličina stećaka je varirala. Kod većih nekropola viši spomenici su postavljani u sredinu nekropole, a oko njih niži ili spomenici manjih dimenzija. Postavljanje ovako teškog kamenja na grobove imalo je dvostruki cilj: da osigura grob pokojnika i da ga vidno obeleži. Jedan deo obogaćen je uklesanim ukrasima. Oni mogu biti: scene iz lova, igre u kolu, viteške scene, pojedinačne ljudske figure, predstave životinja, motivi biljnog karaktera, feudalne oznake itd. Jedan deo sadrži i natpise. U pojedinim natpisima spominju se istorijski događaji, neke sentencije, ili se čak saznaje i ime majstora koji su pravili ove spomenike.

O poreklu i tumačenju ovog fenomena postoji nekoliko mišljenja. Postoji i staro narodsko mišljenje da su oni groblja drugih naroda ili svatovska groblja. U prvom slučaju im se čak osporava slovensko poreklo. U novije vreme oko njih su se sporili, a kao pokojnike u njima videli su vernike bosanske (bogumilske), pravoslavne ili katoličke crkve. Srbija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Hrvatska potpisale su 2009. godine zajednički projekat za kandidaturu stećaka i upisivanje na Listu svetske baštine UNESCO. Srbija je kandidovala tri arheološka nalazišta sa drevnim kamenim spomenicima. Dva se nalaze na području opštine Bajina Bašta, Mramorje u Perućcu, Mramorje u Rastištu i Grčko groblje u selu Hrti kod Prijepolja.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar