Značajan korak bio je donošenje „Zakona o osnovnim školama“ 1882. godine. Prema njemu osnovno obrazovanje trajalo je šest godina a obuhvatalo je dva stupnja:

• nižu osnovnu školu – nju su činila prva četiri razreda koja su bila obavezna za svu decu;
• višu osnovnu školu – trajla je dve godine i upisivala su je deca koja nisu htela da nastave školovanje u srednjoj školi.

Postojala je i dalje podela na muškei ženske osnovne škole. Predmeti koje su deca učila su: hrišćanska nauka, srpski jezik, zemljopis sa srpskom istorijom, računica, poznavanje prirode, crtanje i lepo pisanje, ručni rad, pevanje, gimnastika i dečje igre. Nastavni program je bio sačinjen po nemačkom uzoru. Postojao je i predmet ženski rad koji se predavao samo u ženskim školama. Početkom ovog perioda postojalo je oko 600 osnovnih škola ali se njihov broj povećavao. U školu se kretalo sa najmanje 7 a najviše 11 godina, ali je osnovnu školu (do 1914. godine) pohađala tek polovina dece tog uzrasta što je svakako posledica siromaštva i neprosvećenosti. Postojao je konstantan otpor konzervativne sredine (naročito na selu) ali i nedostataka školskih zgrada, učitelja i nastavnih sredstava. U XIX veku srpska crkva je zadržala dominantan položaj u odnosu na školu. Od 1904. godine u okviru osnovnog obrazovanja nalazilo se i zabavište.

            Donošenjem „Zakona o srednjim školama“ 1898. godine u Srbiji je izgrađen moderan sistem srednjih škola. Po nemačkom uzoru stvorene su:

• gimnazije,
• realne gimnazije,
• i realke.

Najznačajnija je bila realna gimnazija koja je predstavljena kao tip škole za novo doba, u kojoj je težište nastavnog plana bilo na predmetima iz oblasti prirodnih nauka i matematike.U Srbiji se pojavila jedna nova igra – fudbal 1911. godine, koja je bila omiljena zabava srednjoškolcima. Nastavnim planom iz 1909. godine bilo je uvedeno fizičko vaspitanje kao obrazovni predmet sa dva časa nedeljno. Postojala su tri ključna ispita u gimnazijama u Srbiji: prijemni, niži tečajni i viši tečajni ispit (ispit zrelosti). Ženske gimnazije osnovane su tek 1905. godine, a Srbija je u ovom pogledu značajno zaostajala za drugim državama Evrope na početku XX veka. Pored gimnazija postojale su i ostale srednje stručne škole kao što su: Bogoslovija, Učiteljska škola (muška i ženska), Viša ženska škola, Vinodeljsko-voćarska škola, Trgovačka akademija i Ratarska škola.

            Velika škola 12. marta 1905. godine postaje Beogradski univerzitet. Po osnivanju Univerzitet je u svom sastavu imao tri fakulteta:

• Filozofski,
• Pravni
• i Tehnički.

Bilo je predviđeno da sa radom otpočnu i Bogoslovski, Medicinski i Poljoprivredni. Ipak, Pravni fakultet bio je najprivlačniji za studente. Prvih osam redovnih profesora Beogradskog univerziteta bili su: Andra Stevanović, Dragoljub Pavlović, Milić Radovanović, Ljubomir Jovanović, Jovan Žujović, Sima Lozanić, Jovan Cvijić i Mihailo Petrović Alas. Iako je došlo do povećanja broja studenata glavni problem u početkom XX veka bio je nedostatak prostora za učionice, zavode, laboratorije i kabinete, kao i nedostatak materijalnih sredstava.Takođe, Kapetan Mišino zdanje nije moglo u potpunosti da obezbedi adekvatne uslove za nastavu. Manji broj najdarovitijih studenata po završetku studija u Srbiji dobijao je državnu stipendiju da nastali školovanje. Držani stipendisti su studirali na najugledijim univerzitetima ondašnje Evrope – u Francuskoj, Nemačkoj, Švajcarskoj, Engleskoj, Rusiji i Austro-Ugarskoj.

            Demokratsko društvo obezbedilo je nesputano delovanje srpskih naučnika, mislilaca, umetnika i književnika, koji po svojim postignućima nisu zaostajali za svojim evropskim uzorima. Njihovo uporište bio je novoformirani Beogradski univerzitet i Srpska Kraljevska akademija. Ove dve institucije okupljale su kulturne i naučne radnike. Neki od najpriznatijih naučnika ovog perioda bili su: Jovan Cvijić (geograf), Milhailo Petrović Alas (matematičar), Milutin Milanković (astronom), Sima Lozanić (hemičar), Jovan Žujović (geolog), Nikola Tesla i Mihajlo Pupin.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar