On se ujedno smatra i poslednjim rimskim, i prvim vizantijskim carem. Po njegovom nalogu sagrađeno je novo upravno i crkveno sedište provincije Ilirika, sa ciljem jačanja vizantijske vlasti i širenja hrišćanstva. Ova lokacija je odabrana zbog blizine njegovog rodnog mesta. Njen nestanak sa istorijske pozornice, samo oko stotinu godina kasnije, vezan je za vreme cara Iraklija (610 - 641) i najezde Slovena.

Sa izvesnim prekidima, iskopavanja na ovom lokalitetu traju od 1912. godine. Iako nije pronađen nikakav konkretan natpis, od većine stručnjaka je prihvaćeno da se radi o Justiniani Primi. Utvrđeni deo grada obuhvata površinu od 10 hektara, ali su iskopavanja pokazala i dosta stambenih zgrada, crkava, puteva, akvadukta i kupatila, van gradskih zidina. Sama unutrašnjost deli se na Akropolj, Gornji i Donji grad. Centralnu ulogu u javnom životu imao je Akropolj, okružen bedemima, koji je tako nazvan zbog svog uzvišenog i dominantnog mesta u gradu. Na njemu se nalazi katedrala i episkopska palata. Brojni fragmenti arhitektonskih ukrasa otkrivenih tokom istraživanja daju nam prikaz bogatstva i raskoši. Tokom iskopavanja u Gornjeg gradu pronađene su tri bazilike, ali i ostaci bogatih porodičnih kuća i vojnih činovnika. Ipak, samo deo Gornjeg grada je istražen. U Donjem gradu, pronađene su dve bazilike, a jedna od njih je i najbolje sačuvana u Caričinom Gradu, obogaćena mozaicima i drugim predmetima.

Ovaj arhitektonski kompleks je jedinstven, što se ogleda u činjenici da je ovde planirano novo sedište državne i crkvene vlasti. Pojedini delovi Justiniane Prime mogu se porediti i sa ostalim Justinijanovim poduhvatima u drugim delovima države.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar