Klisura Osaničke reke

Osanička reka izvire na južnim padinama Homoljskih planina i teče zapadnim delom Žagubičke kotline. Predstavlja desnu pritoku reke Mlave, a ime je dobila po selu Osanica (opština Žagubica) od kojeg je uzvodno usečena u krečnjake i ima odlike klisure. Upravo je to područje poznato po više geomorfoliških objekata i kraškim hidrološkim objektima što je uslovilo njegovu zaštitu kao Značajnog prirodnog dobra III kategorije – Spomenik prirode površine 30,44 ha pod nazivom “Klisura Osaničke reke”. Značaj ove klisure ogleda se i u tome što su se u njoj očuvale brojne reliktne biljke, te se šumska vegetacija razlikuje od one okolne.


Dolina reke predstavlja složenu kompozitnu celinu koja se sastoji iz nekoliko suženja i jednog proširenja. Prvo suženje je klisura koja je zaštićena dužine 1,5 km. Ona se završava neposredno kod sela Osanice gde je i izgrađena betonska brana 1958. godine visine 8 m. U blizini se nalazi kraški izvor kaptiran za vodosnadbevanje sela. Oko 20 m uzvodno od izvora može se videti suva sifonska kraška jama koja je verovatno privremeni pravac isticanja ovog vrela. Sastoji se iz jednostavnog kanala dužine 12 m. U jednom delu klisure nalazi se i krečnjački most koji nosi naziv “Osanička propast”. U ovom delu širina korita je svega 3 m i ovo je najuži deo klisure čija je dubina i do 300 m. Most ima oblik pravougaonog tunela dužine 18 m i širine 3 - 5 m. Zidovi tunela su vertikalni a tavanica ravna te je ranije postojalo mišljenje da predstavlja zaostali deo tunelske pećine.

Istraživanjima koja su sprovedena 2005. godine zabeleženo je prisustvo 166 biljne vrste. Većina flore pripada evroazijskom tipu sa 62 vrste, a ostali deo čine mediteransko-submediteranske i meridionalno-submeridionalne vrste. Od endemičnih vrsta prisutni su: Acanthus balcanicus, Angelica pancici, Sesleria latifolia,Fagus Moesiaca i Syringa vulgaris.

Kao i većinu klisura, i ovu odlikuje specifičnost u smislu šumske vegetacije. U dolini reke crna jova je dominantna vrsta, a pojedinačno se javlja i bela vrba. Na strmim krečnjačkim padinama javlja se grabić, jorgovan, crni jasen, ruj i grab. Fauna ptica još uvek je nedovoljno istražena, ali se za sada zna da je 22 vrste prisutno, od toga 19 gnezdarice. Vrste zaštićene kao prirodne retkosti Srbije su jastreb osičar, sivi soko, buljina, šumska sova, seoska lasta, kozodoj, šljuka, siva grmuša i žuti voljić. Fauna sisara takođe nije istražena, ali se prema nekim istraživanjima javlja lisica, jazavac, kuna belica, divlja mačka i južni potkovičar.