Manastir Gračanica građen je u periodu od  1310. do 1321. godine kao zadužbina kralja Milutina, njegove žene Simonide, i sina Stefana. Crkva je sagrađena na temeljima jednobrodne crkve (sedištu Lipljnske episkopije), koja je bila podignuta na ostacima nekadašnje vizantijske bazilike iz XI (možda čak IX ili VI) veka. Prema predanju crkvu su zidali braća neimari Đorđe, Dobrosav i Nikola. Ime arhitekte ostalo nam je nepoznato. Kao materijal za gradnju korišćen je prvenstveno tesani kamen ali i opeka.

Podignuta je u kasnovizantijskom stilu kao građevina sa pet kubeta sa osnovom upisanog krsta, dok je priprata na glavnoj crkvi dozidana u XIV veku u doba kneza Lazara Hrebeljanovića. Unutrašnjost je živopisana 1321. godine, od strane čuvenih solunskih slikara Mihaila i Jevtihija i njihovih učenika. Najstarije freske se nalaze u unutrašnjoj priprati, na kojim su prikazane predstave Strašnog suda, geneološko stablo dinastije Nemanjić, portret carice Simonide (ćerke vizantijskog cara Andronika II) i dr. Na zidu u desnoj kapeli pored oltara ispisana je čitava darovna povelja.

Krajem XVI veka manastir je napušten i crkva je služila za parohijske potrebe. Obnovljen je tek nakon Drugog svetskog rata. Nakon nemira na Kosovu 1999. godine u Gračanicu je preneto sedište episkopa raško-prizrenskog. Gračanica se nalazi na UNESKO listi Svetske baštine.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar