Manastir Mileševa je zadužbina srpskog kralja Vladislava iz dinastije Nemanjić. Građen je u periodu od 1218. do 1219. godine, dok je oslikavanje zidova završeno do 1234. godine. Nakon dve godine umire Vladisavljev stric Sveti Sava u Bugarskoj u Trnovu. Zalaganjem srpskog kralja i arhiepiskopa Arsenija njegovo telo pohranjeno je u Mileševi. U ovom manastiru se na Mitrovdan 26. oktobra 1377. godine  za „kralja Srba i Bosne“ krunisao bosanski ban Stefan Tvrtko I Kotromanić. Iako se on predstavljao kao obnovitelj Srpskog kraljevstva nije imao nikakvog uticaja u srpskim zemljama izuzev u Bosni.

U Mileševi se 1446. godine za „hercega od Svetog Save“ proglasio Stefan Vukčić Kosača, po čemu današnja Hercegovina nosi ime. Godine 1594. u Banatu je podignut ustanak srpskog stanovništva protiv turske vlasti. Iste godine je ugušen, ali je Sinan-paša kako bi kaznio Srbe preneo mošti Svetog Save iz Mileševe i spalio ih u Beogradu na Vračaru. Danas se u Mileševi čuva šaka Svetog Save. Tokom XVI veka u Mileševi se nalazila štamparija. Nažalost, manastir je više puta stradao u turskim odmazdama.

Manastirska crkva građena je u raškom stilu po ugledu na Žiču. Ima jednobrodnu osnovu, pokrivena je kupolom, a u okviru građevine postoje tri oltarske apside. Freske iz XIII veka su delimično očuvane. Jedna od retkih u celini očuvanih jeste i najpoznatija freska čitavog srpskog srednjevekovnog slikarstva, a to je freska „Beli anđeo“. Godine 1962. izveden je prvi satelitski prenos video signala između Evrope i Amerike, a prvi kadar bila je slika ove freske kao simbol svetskog mira.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar