Manastir Žiču podigao je u XIII veku kralj Stefan Nemanjić, najverovatnije u periodu od 1206. do 1221. godine. Stefan je 1217. godine krunisan kao prvi kralj Raške upravo u manastiru Žiči. Čin krunisanja obavio je njegov brat, Sveti Sava, koji je nakon što je izdejstvovao autokefalnost srpske ckrve 1219. godine za njeno sedište odredio Žiču. U ovom manastiru krunisano je sedam kraljeva iz dinastije Nemanjića. Manastir je stradao u najezdi Tatara krajem XIII veka da bi nakon toga sedište Srpke autokefalne arhiepiskopije bilo prebačeno u Peć, ali je Žiča ostala i dalje značajan crkveni centar. Početkom XIV veka kralj Milutin obnovio je Žiču. Tokom turske uprave nad Srbijom manastir je više puta oštećen a sledeća velika obnova urađena je tek u XIX veku. U oslobođenoj Srbiji tradiciju krunisanja u Žiči nastavili su Milan Obrenović, Aleksandar Obrenović i Petar Karađorđević. Gotovo u svakom ratu, od Prvog svetskog do NATO bombardovanja, manastir je stradao, ali je svaki put obnavljan.

Od nekadašnjeg srednjevekovnog kompleksa danas su sačuvane samo glavna manastirska crkva i mala crkva posvećena svetim Teodoru Tironu i Teodoru Stratilatu. Crkva Vaznesenja Hristovog sagrađena je u Raškom stilu od opeke, kamena i delimično sige. Ona je jednobrodna građevina sa polukružnom oltarskom apsidom na istočnoj, spoljnom pripratom sa kulom na zapadnoj i pravouganim pevničkim prostorijama na južnoj i severnoj strani. Nad središnjim delom naosa nalazi se kupola sa osmougaonim tamburom. Žiča je prepoznatiljiva po fasadi crvene boje. Unutrašnjost ima dva sloja živopisa: stariji iz 1220. godine, i mlađi sa početka XIV veka. U periodu između dva svetska rata podignut je najveći deo manastirskog kompleksa.

Vladimir Lukić

dipl. istoričar