Sirmium
Sirmium, ili kako ga antički istoričar Amijan Marcelin naziva „slavna i mnogoljudna majka gradova" nalazio se se na prostoru današnjeg grada Sremske Mitrovice, na obali reke Save. Ovaj antički grad postojao je još u IV veku p.n.e., dok je pod vlašću Rimljana od I veka n.e. vekovima potom, postao jedan od najvažnijih gradova na dunavskoj granici.
Sedam careva rođeno je u njegovoj okolini, postao je sedište provincije donje Panonije, glavni centar trgovine, imao je kovnicu novca, a u njemu su boravili i rimski imperatori i iz njega preduzimali vojne pohode. Ipak, najveći značaj Sirmium dobija podelom Carstva, kada 293. godine postaje jedna od četiri prestonice i dolazi pod upravu imperatora Galerija. Najveći uspon imao je u IV veku, o čemu svedoči i to da je imao oko 100 000 stanovnika. Usled slabljenja Carstva, Sirmium je pretpeo značajna oštećenja tokom čestih napada varvarskih naroda.
Danas se pod gradom - Sremska Mitrovica - nalazi zatrpan najveći deo Sirmiuma, tako da se tu nalazi jedini neiskopani rimski hipodrom, ali ispod zgrada koje su i same prilično stare i smatraju se zaštićenim objektima kulture. Jedan deo dragocenosti starog Sirmiuma otkriven je slučajnim iskopavanjem, pa je tako nađena vreća sa 33 rimska zlatna novčića, a na drugoj lokaciji Jupiterovo svetilište sa preko osamdeset žrtvenika. Iskopavanjima je pronađena i žitnica, trgovačka i zanatska četvrt, „Licinijeve terme” itd. Ovde se nalazi i najstarija otkrivena hrišćanska crkva u našoj zemlji. Nažalost, ljudskom nemarnošću, početkom XX veka, uništeni su ostaci rimskog akvadukta.
Ono što je opet počelo kao slučajno, pretvorilo se u prvo organizovano iskopavanje u Sremskoj Mitrovici, 1957. godine. Tom prilikom iskopana je Carska palata sagrađena krajem III ili početkom IV veka. Otkrivene su javne prostorije, privatne carske odaje, veliki broj dobro očuvanih mozaika, fresaka i ukrasa, kao i podzemnih sistema za grejanje. Ovaj lokalitet je pretvoren u izložbeni prostor i dostupan je posetiocima, ali ne u potpunosti, samo stambeni deo palate. Jedan deo nađenih antikviteta sa ovih lokaliteta, nalazi se u Muzeju Srema u Sremskoj Mitrovici dok se deo nalazi u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu. Na lokalitetima se često održavaju kulturne manifestacije, a jedna od najpoznatijih je Festival besedništva „Sirmium Lux Verbi - Sirmium svetlost reči“, koji postoji preko dvadeset godina.
Vladimir Lukić
dipl. istoričar