Zlatibor

Park prirode Zlatibor nalazi se u jugozapadnoj Srbiji, u bilzini grada Užica. Površina zaštićenog područja Zlatibora iznosi 41.923,26 ha. Smešten je u severnom delu oblasti Stari Vlah, između Mokrogorske kotline na severu i reka Uvac na jugu i Velikog Rzava na istoku.


Pored mnoštva pećina i jama, među kojima je najpoznatija Stopića pećina, na Zlatiboru ima livada, visova, bezdana, useka i visokih planinskih vrhova: Murtenica, Čigota, Tornik, itd. Zlatibor obiluje pijaćim vodama, sa mnogobrojnim česmama najhladnije i najzdravije vode u Srbiji. Prisutno je dosta izvora mineralne vode, а na više mesta se nalaze šuplja stabla nabijena u zemlju odakle ističe voda. Ovi izvori se nazivaju stubline i ispunjeni su sitnim kamenjem koje filtrira vodu. Na ovom prostoru izgradjeno je nekoliko veštačkih jezera za potrebe hidroelektrana i snabdevanja stanovništva vodom. Ovaj park prirode se nalazi na teritoriji opština Čajetina, Užice, Priboj i Nova Varoš. Zlatibora pripada Dinarskim planinama, a najviša tačka je Tornik (1.496 m). To je zatalasana visoravan preko koje prolazi magistralni put i železnička pruga Beograd - Bar. Udaljen je od Beograda nekih 217 km, na sredini puta do Crnogorskog pimorja, a od Užica 24 km. Izuzetne lepote sa brojnim potocima bogatim vodom, prijatnom klimom toplih leta i svežih zima ovaj park prirode je poznat i kao vazdušna banja. Na planini se sneg zadržava od oktobra do maja pa je pogodna i za zimske sportove.

Usled velike količine padavina, broja sunčanih sati i svoje nadmorske visine, na Zlatiboru se razvila bujna vegetacija. Nekada je sav bio pod šumom, a danas su najrasprostranjeniji livade i pašnjaci na kojima raste 120 različitih vrsta trava od kojih su mnoge lekovite. Tu su mešovite šume  listopadnih vrsta: bukva (Fagus), hrast (Quercus), breza (Betula pendula), lipa (Tilia), jasen (Fraxinus) i četinara: beli bor (Pinus sylvestris), crni bor (Pinus nigra), jela (Abies alba), smrča (Picea). Nastanjuje ga oko 1000 vrsta biljaka, među kojima su i 150 vrsta slatkovodnih algi, a posebno treba izdvojiti retke endemične serpentinofite (Halacsya sendtneri, Potentila visiani, Potentilla mollis, Allysum markgrafii, itd).

Na Zlatiboru ima riba, 18 vrsta vodozemaca i gmizavaca, 154 vrsta ptica, 38 vrste sisara i 150 vrsta insekata. U orintofaunu spada: ćubasta senica (Parus cristatus), šumska ševa (Lullula arborea), osičar (Pernis apivorus), vodeni kos (Cinclus cinclus), a mogu se videti ugrožene vrste beloglavog supa (Gyps fluvius) i orla krstaša (Aquila heliaca). Vode Zlatibora su bogate ihtiofaunom iz koje se izdvajaju: potočna pastrmka (Salmo trutta), mladica (Hucho hucho), klen (Leuciscus cephalus), krkuša (Gobio gobio), itd. Od sisara su prisutni: medved (Ursus arctos), kuna (Martes), jazavac (Meles meles), veverica (Sciurus), itd. Tri lovišta sa oko 65.000 ha, uslovilo je razvoj lovnog turizma, na kojima se od lovine mogu naći: divlja svinja (Sus scrofa), lisica (Vulpes vulpes), zec (Lepus), prepelica (Coturnix coturnix), jarebica kamenjarka (Alectoris graeca), a zbog mnoštva vukova (Canis lupus) na ovom području poznata je i tradicionlna 'Zlatiborska hajka na vuka'.

Šume nekadašnjih žuto-belih (zlatnih) borova, po kojima je Zlatibor dobio ime, nekada su bili veoma zastupljeni a danas je u selu Negbini preostao jedan jedini primerak. Zlatibor su naseljavali Rimljani, čija su utvrđenja i putevi, kao i nadgobni  spomenici iz II i III veka n.e pronađeni u Kremanskoj kotlini. Zlatibor je bio naseljen još u veoma davnoj prošlosti. U muzeju u Čajetini nalaze se fragmenti grničarije koja pripada Ilirima, prvim stanovnicima Zlatibora. Manastir Rujno iz XVI veka predstavljao je kulturni centar regije, u kome je postojala jedna od prvih srpskih štamparija uništen je za vreme turske vlasti. Ostaci manastira Uvac pronađeni su 1995. u Stublu na Uvcu i na starim ostacima su nakon 300 godina obnovljeni i osveštani crkva i konak. Od mnogobrojnih crkava brvnara  koje su spaljene u vreme turaka, samo tri su obnovljene nakon Prvog srpskog ustanka i danas postoje u selima Dobroselici, Jablanici i Kućanima. U Beloj reci nalazi se srednjevekovna crkva podignuta u vreme Nemanjića, dok se u Sirogojnu i Mačkatu  nalaze crkve iz XIX veka, u kojima se nalazi mnogo vrednih ikona. U Sirogojnu se pored crkve nalazi i etno-muzej 'Staro selo', u čijoj postavci na otvorenom su prisutni modeli zlatiborskih kuća i drugih građevina. Brojne spomen-česme i spomen-ploče podignute u čast palim borcima u Balkanskim i I svetskom ratu, a na Palisadu se nalazi i spomen-obelisk posvećen streljanim ranjenicima u II svetskom ratu.

Zlatibor ima turističku tradiciju dugu više od jednog veka, i predstalja jedan od vodećih turističkih centara u Srbiji. Sa 200 sunčanih dana godišnje, optimalnom vlažnosti vazduha i malim kolebanjem temperature tokom godine usled marinskih vetrova, ova oblast predstavlja pravu vazdušnu banju za lečenje bolesti štitne žlezde i disajnih bolesti. Mesto na kom je ručao kralj Aleksandar Obrenović 1893. postalo je poznato kao Kraljeva Voda, drugi poznati visovi su Palisad, Ribnica i Oko. Centar Zlatibora predstavlja turističko naselje "Zlatibor", gde je takođe i veštačko jezerо četvrtastog oblika. Najveću turističku atrakciju predstavlja etno-muzej Sirogojno, rekonstrukciju tipičnog planinskog sela iz XIX veka, sa brojnim kućama i radionicama toga doba. Učlanjen je od 1990. godine u Evropsku zajednicu muzeja na otvorenom. Tu se razvila i proizvodnja tadicionalnih predmeta, kao što su grnčarija i rezbarenje drveta. Nadaleko su poznati i odevni predmeti sa Zlatibora, izrađeni od islandske vune, i nalaze čak u radnjama Japana i Latinske Amerike. Kao stоčarski kraj Zlatibor je poznat po svom kvalitetu naročito suvomesnatih proizvoda, kao što su pršuta, slanina i kobasica. Za posetioce avanturističkog duha, Zlatibor ostavlja poseban utisak. Ispresecan je mrežom označenih pešačkih staza, koje prolaze naizmenično kroz livade i borove šumarke, kojima se može doći do kanjona Velikog Rzava i sela Gostilje sa jedinstvenim vodopadom. Za ljubitelje pećina izdvajaju se podzemni objekti - Stopića pećina u Rožanstvu, poznata po svom pećinskom nakitu i naročito velikim pećinskim kadama, kao i Potpećka pećina kod sela Potpeće.